Zgodnie z zapowiedziami dotyczącymi unijnego programu ramowego Horyzont 2020, jego uczestnicy będą mieli obowiązek publikować w otwartym dostępie treści naukowe, które powstaną w ramach finansowanych projektów. UE testowała już wprowadzenie Otwartego Dostępu w poprzednim programie ramowym (7PR) - w ramach części konkursów przeprowadzono pilotaż.

„Otwarty dostęp do wyników badań naukowych został uznany przez Komisję Europejską za jeden z najważniejszych czynników wpływających na lepsze rozpowszechnianie wiedzy i w konsekwencji na wzrost innowacyjności w Europie. Takie podejście wynika m.in. z idei otwartej nauki, która zakłada, że to, co jest finansowane z pieniędzy podatników, powinno być dla nich dostępne" - skomentowała w rozmowie z PAP Lidia Stępińska-Ustasiak z Centrum Otwartej Nauki ICM.

Ekspertka z CeON wyjaśniła, że obowiązek zapewnienia otwartego dostępu do publikacji można realizować albo poprzez publikację w otwartych czasopismach naukowych (tzw. złota droga otwartego dostępu), albo poprzez umieszczenie i udostępnienie publikacji w repozytoriach instytucjonalnych lub dziedzinowych (tzw. zielona droga otwartego dostępu). Jednak na razie nie wszyscy polscy naukowcy wiedzą, jak publikować w otwartym dostępie i jak z niego korzystać.

Zdaniem rozmówczyni PAP jedną z barier, które hamują rozwój otwartej nauki w Polsce, jest niewielka liczba repozytoriów. Repozytorium to infrastruktura informatyczna, w której autorzy mogą umieszczać np. artykuły, książki, rozprawy doktorskie. Dzięki repozytoriom każdy - zarówno naukowiec, przedsiębiorca, jak i zwykły obywatel - zyskuje więc bezpłatny dostęp do treści naukowych. Na razie takie repozytoria istnieją tylko przy kilkunastu uczelniach w Polsce.

Chociaż naukowcy z całej Polski mogą umieszczać swoje publikacje w repozytorium Centrum Otwartej Nauki (jest tam już 2,5 tys. publikacji), to według Stępińskiej-Ustasiak warto, by takie repozytoria tworzone były też na uczelniach. CeON opracował agregator polskich repozytoriów, dzięki czemu użytkownik może przeszukiwać wszystkie repozytoria w jednej wyszukiwarce. Istnienie wielu repozytoriów nie powinno więc dla użytkownika stanowić żadnego utrudnienia.

Aby ułatwić kolejnym instytucjom tworzenie własnych repozytoriów, CeON opracowało pakiet (http://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/rozwiazania-dla-otwartych-repozytoriow), który pomoże uczelniom udostępniać treści naukowe w internecie. Jest to oprogramowanie wraz z instrukcją jego instalacji oraz wzory dokumentów prawnych ułatwiających tworzenie i prowadzenie repozytoriów. Uczelnia powinna zaplanować strukturę i politykę działania repozytorium. "Sama instalacja oprogramowania nie jest największym wyzwaniem - to jednak kwestia kilkunastu godzin pracy administratora strony uczelni" - uważa rozmówczyni PAP.

Kolejną z barier, jaką mogą napotkać naukowcy, którzy chcieliby publikować w otwartym dostępie, jest nieznajomość prawa autorskiego i wątpliwości związane z własnością intelektualną. Badacze nie wiedzą np. czy mogą bezpłatnie udostępnić materiał opublikowany w czasopiśmie naukowym. "Każdy wydawca może mieć nieco inną politykę w tym zakresie" - przyznaje Lidia Stępińska-Ustasiak. Zaznacza, że czasem czasopisma pozwalają na umieszczenie materiału w repozytorium, inne czasopisma mają tzw. embrago, które obowiązuje przez 6 czy 12 miesięcy od publikacji, inne w ogóle nie zgadzają się na udostępnienie pracy, a część - nie ma w tym zakresie wypracowanej żadnej polityki. "Centrum Otwartej Nauki ICM dostarcza narzędzi i przewodników, które pomogą badaczom poruszać się po prawie autorskim" - wyjaśnia rozmówczyni PAP. CeON oferuje zainteresowanym bezpłatne wsparcie prawne lub informatyczne oraz szkolenia z zakresu otwartej nauki.

Horyzont 2020, który zastąpi 7. Program Ramowy, to program finansowania badań i innowacji w Unii Europejskiej. W latach 2014-2020 do podziału między państwa UE przeznaczonych będzie 77 mld euro. Pierwsze konkursy w ramach Horyzontu 2020 mają być ogłoszone 11 grudnia.

PAP - Nauka w Polsce

lt/ agt/