Aleksander K. Smakosz: od alchemii do nowoczesnej medycyny

Aleksander Smakosz - doktorant w Katedrze Biologii i Biotechnologii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu - od 2016 roku popularyzuje wiedzę z zakresu farmacji, medycyny, botaniki, chemii. Szczególnie interesuje go toksykologia roślin, historia przypraw i kulinariów, fitochemia, ziołolecznictwo, farmakognozja i farmakologia.

Jak mówi, miłość do historii farmacji i medycyny była w jego życiu odkąd sięga pamięcią. „Już w przedszkolu interesowałem się historią farmacji i alchemii. Tą nietypową pasją zaraziła mnie babcia. Uczyła biologii w liceum, zabierała mnie czasami na swoje lekcje. Chodziłem z nią do takiej tradycyjnej sali biologicznej, z wyposażeniem liczącym sobie nierzadko 100 lat. Pamiętam katedrę, preparaty w formalinie, prawdziwy szkielet ludzki i wypchane zwierzęta. To rozpaliło we mnie miłość do historycznych aspektów biologii i medycyny” - opowiada.

„Mało ludzi wie, że historia medycyny i farmacji może być interesująca. To duże wyzwanie, żeby im to uświadomić - mówi. - Najtrudniejsze jest pokazanie, że wiedza z tego zakresu naprawdę może pomóc lepiej rozumieć współczesny świat i współczesne lecznictwo. A może, ponieważ nawet teraz opieramy się na osiągnięciach poprzednich epok. Różne stare zapiski farmaceutyczno-medyczne są inspiracja dla współczesnych badaczy. Np. Tu Youyou, chińska noblistka z 2015 r., dostała tę nagrodę za opracowanie leku na malarię - artemizyny, który stworzyła na podstawie oryginalnych zapisków alchemika z pierwszych wieków naszej ery!”

Spotkania z miłośnikami wiedzy

Smakosz regularnie wygłasza wykłady i bierze udział w spotkaniach z miłośnikami nauki. Ważną częścią jego działalności są także artykuły popularnonaukowe i książki promujące historię nauk biomedycznych oraz bezpieczną fitoterapię. Poza nimi swoją pasją dzieli się również na blogu, na własnym portalu, w mediach społecznościowych i w książkach.

Tylko w tym roku wygłosił m.in. kilka wykładów towarzyszących wystawie "Rośliny i ludzie. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej”, zorganizowanej we współpracy z Biblioteką Narodową w Warszawie. Prowadził również warsztaty poświęcone wykonywaniu zielników i nagrał na ten temat podcast.

Gościł na "Akademii Bursztynu” w Muzeum Bursztynu w Gdańsku, gdzie opowiadał o historii wykonywania i potencjalnej skuteczności pomandera - żywiczno-przyprawowej kuli, którą stosowano niegdyś w prewencji dżumy. Na potrzeby wystawy wykonał rekreację pomandera wg. receptury Nostradamusa oraz przygotował pigułki z bursztynem na podstawie przepisu z XVIII-wiecznego dzieła medycznego. Oba eksponaty można cały czas podziwiać we wspomnianym wyżej muzeum.

"Popularyzacja ziołolecznictwa i historii nauk medycznych jest skomplikowana, bo łatwo tutaj o przekłamania i przeinaczania faktów. Aby robić to w sposób merytoryczny i odpowiedzialny, trzeba mieć wiedzę nie tylko z zakresu nauk medycznych i farmaceutycznych, ale również społecznych i przede wszystkim historycznych - opowiada kandydat. - W ramach mojej działalności muszę więc nie tylko wyszukiwać pierwotne źródła informacji, ale też wykazać się znajomością paleografii, etymologii, języków, sztuki kulinarnej, toksykologię”.

Wiedzę można szerzyć na instagramie

Pierwsze kroki w działalności popularyzatorskiej Aleksander Smakosz stawiał na instagramie. W 2016 r. stworzył profil @alexander_gulosus, na którym porusza tematy związane z ziołolecznictwem, farmakognozją i historią nauk biomedycznych. Regularnie zamieszcza wpisy dotyczące słynnych trucizn, produktów z dawnych aptek, eliksirów życia, kosmetyków z mienionych epok, egzotycznych olejów, wyciągów ziołowych itp. Opisuje nie tylko ich właściwości, ale też kontekst historyczny. Zdradza m.in., kto w starożytnym Rzymie rozpropagował kardamon, jak wyglądał XIX-wieczny przepis na aromatyzowany tytoń, jak zmieniała się na przestrzeni lat receptura na laudanum - nalewkę z opium stosowaną 200 lat temu jako narkotyk i jak to się stało, że obiecujący, dość łagodny lek o nazwie heroina przeistoczył się w jeden z najgroźniejszych narkotyków.

Blog dla pasjonatów ziołolecznictwa i historii przypraw

W 2020 r. Smakosz założył blog gulosus.pl, gdzie zamieszcza artykuły dotyczące historii przypraw i leków z perspektywy botaniki ekonomicznej, etnofarmakologii i ekonomii. Każdy artykuł na blogu jest dokładnym i obszernym opisem konkretnej przyprawy: od momentu jej odkrycia, przez zastosowania historyczne, ciekawostki (nierzadko mrożące krew w żyłach), aż po aktualne wykorzystanie. Wpisy dokumentuje pięknymi fotografiami oryginalnych stuletnich butelek i fiolek, historycznymi ilustracjami i uzupełnia bogatą bibliografią.

Portal popularyzatorski i nowoczesne media

W 2021 r. młody doktorant postanowił nieco rozszerzyć swoją działalność w sieci i stworzył portal Pharmacopola, na którym publikuje niekomercyjny popularnonaukowy dwumiesięcznik „Pharmacopola”. Jest jego redaktorem naczelnym, wydawcą i grafikiem, ale do współtworzenia portalu zaprasza także innych pasjonatów, naukowców i sympatyków popularyzacji nauki.

Jednocześnie od 2022 roku na platformach YouTube (@pharmacopola_redakcja) i TikTok (@pharmacopola.wydawnictwo) publikuje treści związane z profilem swojej działalności. Regularnie zamieszcza też swoje artykuły dotyczące historii surowców aromatycznych, ich bezpieczeństwa i właściwości farmakologicznych na stronie Herbiness.

Dla lubiących czytać - książki

Kolejnym ważnym elementem popularyzatorskiej działalności Aleksandra Smokosza są książki. Do najważniejszych, według niego samego, należą: „Etnofarmakologia rogu jednorożca" (napisana wraz z dr. Mateuszem Dąsalem i Wiktoria Kurzyną), „Historia naturalna przypraw" oraz „Historia medycyny i farmacji: szkice i eseje". Zostały one bardzo dobrze przyjęte przez czytelników, o czym świadczą liczne pozytywne opinie i recenzje.

Ostatnia z nich, będąca największą dumą kandydata, stanowi studium nad historią, ekonomią, etnofarmakologią i etnobotaniką najważniejszych przypraw. Publikacja stałą się inspiracją dla wielu innych twórców i badaczy oraz upowszechniła świadomość o leczniczych aspektach codziennej kuchni.

Aleksander Smakosz chce trafiać do wszystkich osób zainteresowanych humanistycznym aspektem nauk biomedycznych. Nie tylko profesjonalistów z innych dziedzin, ale również ludzi zupełnie niezwiązanych z nauką. Ceni sobie bezpośredni kontakt z sympatykami, dlatego tak często zgadza się na prowadzenie wykładów i prelekcji.

Nauka w Polsce, Katarzyna Czechowicz

kap/ agt/