Po trzech latach intensywnych prac Centrum Astronomiczne PAN otworzyło obserwatorium na pustyni Atakama w Chile. Miejsce to jest powszechnie uważane za najlepsze do prowadzenia naziemnych obserwacji gwiazd. W nowym obserwatorium znajduje się pięć teleskopów zarządzanego przez Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN Obserwatorium Cerro Armazones (OCA).

Prof. Grzegorz Pietrzyński, kierownik OCA podkreślał podczas konferencji ekskluzywność dostępu do wszystkich teleskopów przez cały rok.

„Do tej pory mogliśmy jedynie aplikować o dostęp do teleskopów Europejskiego Obserwatorium Południowego – ESO, które znajdują się właśnie na pustyni Atakama. Zazwyczaj ESO udostępnia teleskopy na jedną lub dwie noce na rok, a tutaj będziemy mogli korzystać z pięciu teleskopów przez okrągły rok” – powiedział Pietrzyński.

Obserwatorium rozpoczęło rutynowe obserwacje już wcześniej w tym roku. W tej chwili na jego terenie prowadzonych jest siedem różnych projektów. Naukowcy podkreślają, że liczba ta znacząco wzrośnie dzięki dalszej współpracy międzynarodowej, gromadzeniu wysokiej jakości danych oraz budowie nowych instrumentów.

Głównym celem prac badawczych będzie pomiar kosmicznych odległości. Jak podkreślają badacze, jest to jedno z najtrudniejszych zadań współczesnej nauki. Mają jednak nadzieję, że ich praca przyczyni się do ustalenia uniwersalnej linijki do mierzenia Wszechświata.

Poznanie fizycznych rozmiarów Wszechświata pozwoli na lepsze zbadanie jego składu i ewolucji. Znając odległości do badanych obiektów, można w następnej kolejności szukać informacji o tym, ile emitują energii.

„Każde znaczące zwiększenie dokładności pomiaru kosmicznych odległości prowadzi do rewolucyjnych osiągnięć w astrofizyce. Dzięki pomiarowi odległości do gromad kulistych poznaliśmy położenie Ziemi w naszej galaktyce – Drodze Mlecznej. Pomiar odległości do obiektu M31 pokazał, że Wszechświat to nie tylko Droga Mleczna, lecz wiele galaktyk, które – podobnie jak nasza – zawierają setki miliardów gwiazd. Prawdziwym przełomem było odkrycie, że odległe galaktyki oddalają się od nas z ogromnymi prędkościami, a zatem Wszechświat się powiększa. Im dalej znajduje się obserwowany obiekt, tym szybciej się od nas oddala. Ta ważna zależność nosi nazwę prawa Hubble’a–Lemaître’a, a jej kluczowym elementem jest współczynnik proporcjonalności – stała Hubble’a. Kolejne i jeszcze dokładniejsze pomiary odległości pomogły ustalić, że tempo ekspansji Wszechświata przyspiesza. Za to przełomowe odkrycie Saul Perlmutter, Brian P. Schmidt i Adam G. Riess dostali w 2011 roku Nagrodę Nobla” – napisano w dokumencie przesłanym do mediów.

Naukowcy planują teraz studiowanie gromad gwiazdowych.

„Dostarczymy bezcennych danych dotyczących gwiazd zmiennych w gromadach oraz wyznaczymy wiek i odległość do tych gromad. Pozwoli to na duży postęp w studiowaniu tych obiektów” – zapowiadają badacze.

Na liście celów naukowych jest również rozwój fizyki kwazarów. „Dzięki zgromadzonym danym oraz współpracy z dwiema grupami teoretyków spodziewamy się znacząco ulepszyć modele tych obiektów” – zapowiadają.

Szacują też, że ciągu najbliższych lat wykonają około 30 dodatkowych projektów naukowych.

Polska jest jedynym krajem, obok USA, dysponującym własnym obserwatorium na terenie Atakamy. Bo chociaż stoi tam aż siedem obserwatoriów, to są budowane i prowadzone przez wielkie międzynarodowe konsorcja. Wszystkie poza dwoma amerykańskimi, Cerro Tololo i Las Campanas, i właśnie OCA.

Umowa pomiędzy ESO (European Southern Observatory), Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN (CAMK) oraz Uniwersytetem Ruhr w Bochum (RUB) została podpisana 17 stycznia 2020 roku. Przez kolejne trzy lata trwała przebudowa obserwatorium i dostosowanie go do prowadzenia wielu wymagających i ważnych projektów astronomicznych. W tym czasie zbudowano m.in. trzy nowe teleskopy, a stare wycofano z użytku.

W związku z tym, że placówka leży z dala od osad ludzkich, pracownicy muszą polegać na własnej infrastrukturze. Na terenie OCA zainstalowano 65 sztuk paneli o łącznej powierzchni około 106 metrów kwadratowych. OCA jest obecnie jedynym obserwatorium na świecie w pełni zasilanym „zieloną energią”.

W tej chwili działa już pięć spośród docelowych sześciu teleskopów. Ostatni, o 2,5 metrowym zwierciadle, powinien zostać oddany do użytku w 2025 roku. Będzie to największy teleskop w historii polskich obserwacji kosmosu. W tej chwili stoi już filar teleskopu, a kolejne prace zaplanowane są na lata 2024-2025.

Projekt jest finansowany z budżetu Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz pieniędzy europejskich. 60 mln złotych pochodzi z europejskiego grantu naukowego ERC Synergy.(PAP)

Nauka w Polsce, Urszula Kaczorowska

uka/