"Akademia Kopernikańska realizuje zadania, które w dużym stopniu powielają zadania innych podmiotów, jak Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju czy Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. Jej działalność nie prowadzi do uzyskania efektu synergii, przyczynia się natomiast do rozproszenia sił i środków dostępnych w systemie szkolnictwa wyższego i nauki" - czytamy w informacji nt. projektu ustawy o likwidacji Akademii Kopernikańskiej i Szkoły Głównej M. Kopernika. Założenia i cele projektu przedstawiono na stronie Kancelarii Premiera Rady Ministrów.

Według tej informacji status Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika "nie różni się zasadniczo od statusu innych uczelni w kraju. Jej kolegia (będące filiami w rozumieniu Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce) znajdują się w dużych ośrodkach miejskich, tj. w Toruniu, Olsztynie, Warszawie, Krakowie i Lublinie. Istnienie Szkoły nie wzmacnia zatem systemu szkolnictwa wyższego i nauki, gdyż powyższe miasta są silnymi ośrodkami akademickimi. Trzeba także zaznaczyć, że lokalizacja kolegiów nie była konsultowana ze wspólnotami akademickimi we wskazanych miastach na etapie projektowania ustawy".

Za główny problem wymagający rozwiązania projektodawca, czyli Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, uznał "nieefektywność działalności" obu podmiotów, która wyraża się "w wyraźnie ujemnym z perspektywy interesu publicznego bilansie kosztów ponoszonych ze środków publicznych i korzyści uzyskiwanych z działalności tych instytucji".

Według resortu nauki zadania przypisane Akademii Kopernikańskiej "w znacznej mierze powielają zadania podmiotów, które działały na rzecz systemu szkolnictwa wyższego i nauki już przed jej utworzeniem", np. działalności w zakresie polityki stypendialno-grantowej (przyznawania Stypendiów Kopernikańskich oraz Grantów Mikołaja Kopernika). Podobne zadania - jak zauważono - realizują inne instytucje, np. Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej, podlegające nadzorowi ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego i nauki.

"Umożliwienie Akademii prowadzenia działań o charakterze stypendialnym i grantowym nie daje pożądanych efektów. Na tym tle należy zauważyć, że polityka Akademii w zakresie przyznawania grantów nie wyróżnia się innowacyjnością czy skoncentrowaniem na wyjątkowo ważnej – z puntu widzenia państwa – agendzie badawczej. Dodatkowo, praktyka Akademii w powyższym zakresie nie koresponduje z najlepszymi praktykami, jakie są stosowane przez inne instytucje realizujące politykę stypendialno-grantową, posiadające wysoką renomę i rozpoznawalność międzynarodową" - czytamy w informacji na stronie KPRM.

Podobnie oceniono przyznawanie Nagród Kopernikańskich przez AK. Cytowany w dokumencie dr hab. Robert Jastrzębski z Biura Analiz Sejmowych, autor opinii prawnej do prezydenckiego projektu ustawy o Akademii Kopernikańskiej, zauważa, że Polska Akademia Umiejętności już od 1873 r. przyznaje Nagrodę naukową im. M. Kopernika.

Jako powielanie zadań oceniono kolejne ustawowe zadanie akademii: organizację Światowego Kongresu Kopernikańskiego - zaznaczając, że wydarzenia rocznicowe tego typu organizuje cyklicznie UMK w Toruniu. W efekcie w 2023 r., w 550 rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, zorganizowano dwa Światowe Kongresy Kopernikańskie. "Pierwszy (w formie serii wydarzeń) został zorganizowany wspólnie przez cztery instytucje: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie i Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN; drugi natomiast (w formie trzydniowej konferencji) – przez Akademię. Były to działania wizerunkowo niespójne, niezrozumiałe dla odbiorców, generujące niepotrzebne koszty" - napisano na stronie KPRM.

Podobieństwa z istniejącymi już instytucjami dotyczą także sfery zadań merytorycznych i rozwiązań ustrojowych, np. dotyczących najwyższego gremium kolegialnego akademii – Zgromadzenia Ogólnego. "Stanowi ono korporację uczonych, co jest rozwiązaniem skonstruowanym na zasadzie analogii do rozwiązań przyjętych w odniesieniu do Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Uczeni tworzący te korporacje wchodzą w skład izb tematycznych (np. wydziałów), a zadaniem Zgromadzenia Ogólnego (w przypadku PAU – Walnego Zgromadzenia) jest wyznaczanie nowych kierunków działania tych instytucji. Należy dodać, że obie wskazane instytucje są częścią systemu szkolnictwa wyższego i nauki, na rzecz którego działa Akademia" - napisano w informacji dotyczącej projektu ustawy.

Twórcy projektu ustawy zwracają też uwagę na "bardzo wysokie – na tle innych jednostek" (np. Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej czy Polskiej Akademii Nauk) – wynagrodzenia. Średnia wynagrodzeń kadry zarządzającej AK (wynagrodzenie zasadnicze wraz z dodatkiem funkcyjnym) przewyższała wynagrodzenie sekretarza generalnego Akademii, wynoszące 15 782,68 zł. Przeciętne wynagrodzenie w AK w 2023 r. wynosiło 17 238,21 zł. "Wysokie wynagrodzenia nie korespondują ze sprawnością działania Akademii, rozumianą jako zdolność realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Powoduje to konieczność stałego korygowania działań Akademii przez ministra, także w trybie nadzoru w zakresie zgodności działania jej organów z przepisami prawa i statutem" - czytamy.

Autorzy projektu zauważają, że Szkoła Główna Mikołaja Kopernika jest funkcjonalnie powiązana z AK. Została utworzona 1 marca 2023 r. i ma status uczelni akademickiej. Nie prowadzi jednak obecnie kształcenia na studiach, co oznacza, że nie realizuje podstawowego zadania uczelni określonego przez ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Oferuje wyłącznie kształcenie na studiach MBA i kształcenie doktorantów w ramach Szkoły Doktorskiej.

Ministerstwo nauki zwraca też uwagę na "faktyczny konflikt interesów występujący w relacjach Szkoły i Akademii". Dyrektor Biura Akademii Kopernikańskiej jest jednocześnie zatrudniony w Szkole Głównej Mikołaja Kopernika i członkiem senatu tej uczelni. To samo dotyczy dyrektora Centrum Badawczego Akademii.

Projektowana ustawa przewiduje otwarcie procesu likwidacji AK i SGMK, co będzie oznaczało m.in. "przejęcie przez likwidatora kompetencji organów oraz dyrektorów struktur Akademii, przejęcie przez likwidatora kompetencji organów Szkoły, wygaśnięcie kadencji organów Akademii i Szkoły, wygaśnięcie członkostwa w Akademii, wygaśnięcie umów na finansowanie Stypendiów Kopernikańskich i Grantów Mikołaja Kopernika. W związku z powyższym, likwidator będzie wykonywał prawa i obowiązki pracodawcy względem pracowników Akademii i Szkoły, a zatem podejmował wobec nich odpowiednie decyzje kadrowe. Jednocześnie, kompetencje likwidatora obejmą sferę dysponowania majątkiem Akademii i Szkoły. Majątek ten stanie się źródłem finansowania kosztów likwidacji, w tym wynagrodzenia likwidatora. Akademia i Szkoła utracą osobowość prawną z dniem ogłoszenia przez ministra o zakończeniu likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Utrata osobowości prawnej będzie oznaczała wygaśnięcie stosunków pracy pracowników Akademii i pracowników Szkoły niebędących nauczycielami akademickimi. Natomiast stosunki pracy nauczycieli akademickich wygasną z końcem roku akademickiego, w którym uczelnia zostanie postawiona w stan likwidacji" - czytamy na stronie KPRM.

Akademia Kopernikańska i Szkoła Główna Mikołaja Kopernika zostały utworzone dzięki ustawie z 28 kwietnia 2022 r. o Akademii Kopernikańskiej. Inicjatywę promował ówczesny minister nauki Przemysław Czarnek.

Instytucje środowiska akademickiego, m.in. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polska Akademia Nauk, opowiedziały się przeciwko ustawie i apelowały o wstrzymanie nad nią prac. Negatywnie wypowiadała się też opozycja. Wskazywano, że niejasne jest źródło finansowania akademii. Podnoszono, że będzie ona dublować zadania istniejących instytucji. Posłowie zwracali też uwagę na to, że instytucja ta będzie upolityczniona, a część zapisów zawartych w ustawie – niekonstytucyjna.

W czasie, kiedy powoływano AK, kierownictwo PAN zwracało uwagę na niedofinansowanie swojej instytucji.

W grudniu 2023 roku w czasie rozmowy z PAP nowy minister nauki Dariusz Wieczorek informował, że podjęto przegląd instytucji powołanych do życia przez jego poprzednika Przemysława Czarnka, m.in. Akademii Kopernikańskiej.

Podczas grudniowego spotkania sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży pozytywnie zaopiniowano rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2024, obejmujący wydatki na naukę, w których uwzględniono 25,3 mln zł na Akademią Kopernikańską. Wiceminister Gzik, dopytywany o budżet AK, podkreślał wówczas, że na trwa ten temat dyskusja. W kolejnych miesiącach minister Wieczorek mówił o potrzebie "porządkowania różnych ustaw", m.in. dotyczących AK. W marcu wspominał o ujawnianych "kolejnych patologiach" w tej akademii. "W Akademii Kopernikańskiej dyrektor zarabia 30 tys. zł miesięcznie. To jest funkcjonariusz służby kontrwywiadu wojskowego, który został delegowany do Akademii Kopernikańskiej, by nią zarządzać. To najlepiej pokazuje poziom patologii" - mówił minister Wieczorek. (PAP)

zan/ wus/