Żebropławy (Ctenophora) to typ obdarzonych zdolnością bioluminescencji, przezroczystych morskich bezkręgowców, sprawiający problemy klasyfikatorom. Choć przypominają meduzy i wcześniej zaliczano je do jamochłonów, nie mają parzydełek, a kwestie pokrewieństwa nie są jasne. Ponieważ żebropławy wywodzą się od wspólnego przodka wszystkich zwierząt, są obiektem zainteresowania naukowców badających wczesną ewolucję.

Większość gatunków ma niewielkie (od kilku do kilkunastu centymetrów), jajowate lub gruszkowate ciało. Dzięki ruchowi drobnych rzęsek sklejonych ze sobą w płytki, ułożone w ośmiu rzędach wzdłuż ciała, żebropławy pływają w morskiej toni, łapiąc i pożerając co się da. Mają niezwykły, pozbawiony synaps układ nerwowy, niepodobny do występującego u żadnych innych organizmów.

W Bałtyku żyją dwa gatunki żebropławów – rodzimy żebropław groszówka (Pleurobrachia pileus) oraz zawleczony z amerykańskiej strefy przybrzeżnej Atlantyku Mnemiopsis leidyi. Na szczęście ten inwazyjny gatunek nie czuje się u nas tak dobrze, jak w Morzu Czarnym, gdzie został zawleczony we wczesnych latach 80. XX wieku i spowodował kryzys w rybołówstwie, zjadając jaja i larwy ryb.

Kei Jokura z University of Exeter (Wielka Brytania) prowadził w laboratorium badania dotyczące Mnemiopsis leidyi, gdy zauważył niezwykle dużego osobnika. W dodatku miał on dwa tylne końce i dwa narządy zmysłów zwane narządami wierzchołkowymi. Wyglądało to tak, jakby dwa osobniki w jakiś sposób się połączyły.

Aby sprawdzić, czy i w jaki sposób miałoby do tego dochodzić, Jokura i jego koledzy odcięli części osobników, które zostały zebrane z różnych miejsc w różnych dniach – i dlatego nie były ze sobą powiązane – i umieścili je razem w parach.

Ku zaskoczeniu naukowców w dziewięciu na dziesięć przypadków dwa ciała bezproblemowo połączyły się w jedno w ciągu kilku godzin. Nie doszło do reakcji odrzucenia, która występuje u większości innych zwierząt, co sugeruje, że układ odpornościowy żebropława nie ma zdolności rozróżniania "swojego" od "obcego".

Takie "dwuskładnikowe" żebropławy normalnie reagowały na bodźce mechaniczne, kurcząc mięśnie w sposób zsynchronizowany, co sugeruje, że oba układy nerwowe w pełni się połączyły. Połączyły się również układy pokarmowe: kiedy zespół karmił tylko jeden otwór gębowy, pokarm trafiał do obu żołądków.

Odkrycie to (DOI: 10.1016/j.cub.2024.07.084) może pomóc naukowcom zbadać, w jaki sposób układ odpornościowy rozwinął zdolność odróżniania własnych tkanek od tkanek innego organizmu i uzyskać wgląd w ewolucję układów nerwowych.

Niedawno inny zespół odkrył, że głodne lub ranne osobniki Mnemiopsis leidyi mogą cofnąć się w rozwoju, powracając ze stadium dorosłego do larwalnego, a następnie przekształcić się z powrotem w postać dorosłą. Do tej pory jedynymi znanymi przykładami zwierząt o podobnych zdolnościach były niektóre gatunków meduz, jak tzw. nieśmiertelna meduza (Turritopsis dohrnii) i tasiemiec bąblowcowy (Echinococcus granulosus).

Odkrycie, że żebropławy również są do tego zdolne sugeruje, że mogła to być cecha ostatniego wspólnego przodka wszystkich zwierząt i może być bardziej rozpowszechniona niż wcześniej sądzono.

Niektóre wyniki badań nad żebropławami mogą nawet odnosić się do zdrowia człowieka, na przykład dotyczące odrzucania przeszczepów, regeneracji i starzenia się.(PAP)

Paweł Wernicki

pmw/ zan/