Katarzyna Juszkiewicz jest finalistką konkursu Popularyzator Nauki – w kategorii Media. Konkurs Popularyzator Nauki organizowany jest przez serwis Nauka w Polsce, wydawany przez Fundację Polskiej Agencji Prasowej. Zwycięzców poznamy 11 grudnia.

KAWĘ NA ŁAWĘ, SZANOWNI GOŚCIE

"Pierwsza moja audycja, po której stwierdziłam, że naukowcy po prostu muszą zacząć mówić bardziej ludzkim językiem, dotyczyła poprawy jakości powietrza. Eksperci w studiu stosowali określenia 'wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne', i choć sugerowałam, że wystarczy 'zanieczyszczenie powietrza', upierali się, że musi być +benzoalfapiren+. Ale kiedy doszliśmy do 'heterocyklicznych związków chemicznych z endocyklicznym atomem tlenu' - musiałam przypomnieć, że nie jesteśmy na uczelni wyższej, tylko w studiu radiowym. Słuchacze, wśród których są seniorzy i dzieci, nie wiedzą, czym jest furan czy cząsteczka PM10. Wspólnie doszliśmy do tego, że opowiadamy im po prostu o… smogu" – wspomina w rozmowie z serwisem Nauka w Polsce red. Katarzyna Juszkiewicz.

Dziennikarka zaznacza, że nie tylko naukowcy mają swój charakterystyczny język, ale również urzędnicy, prawnicy, policjanci. Lekarze mówią o POCHP, czyli przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, słuchaczowi jednak wystarczy, gdy dowie się, że na skutek palenia w piecu złej jakości węglem albo śmieciami może zachorować na chorobę związaną z układem oddechowym i nie musi się wcale wgłębiać w naukowe określenia. To jej założenie jako popularyzatorki nauki.

Red. Juszkiewicz w 2000 roku zainaugurowała autorski magazyn "Nauka na UKF-ie". Od 2020 roku emitowana jest jej audycja edukacyjna "Nauka Każdego Dnia", którą uzupełnia podcast o tym samym tytule – dłuższa forma dziennikarska, czasem przybierająca postać wywiadu-rozmowy, czasem relacji z wydarzeń naukowych. Potem narodził się cykl udźwiękowionych dokumentalnych audycji naukowych, skrojony specjalnie tak, żeby wykorzystać wszystkie możliwości radia i zdolnego zespołu dźwiękowców.

"Kiedy rozpoczynałam swoją przygodę z radiem w latach dziewięćdziesiątych, liczyła się szybkość przekazu. Długie formy były zarezerwowane tylko dla reportaży i słuchowisk. Szybki news wymagał minimum słów i maksimum treści, co przy tematach naukowych jest bardzo trudne. Z czasem słuchacze zaczęli dopominać się czegoś więcej. Wówczas powstał mój pierwszy magazyn Nauka na UKF-ie, który w maju 2025 będzie obchodzić 25 urodziny" – opowiada dziennikarka.

Jednocześnie w króciutkich trzyminutowych audycjach "Nauka każdego dnia" postanowiła zmierzyć się z wszystkimi dziedzinami nauki, a zaczęła od tych, które są jej najmniej przyjazne, jak matematyka albo fizyka. Od 2024 roku red. Juszkiewicz prezentuje również cotygodniowe wydarzenia związane z Miastem Nauki - tytułem, jaki otrzymało na ten rok miasto Katowice.

APGAR BYŁA KOBIETĄ, CZYLI OPOWIEDZMY O NAUKOWCZYNIACH

W swoim popularyzatorskim dorobku red. Juszkiewicz ma prezentacje sylwetek znanych naukowczyń, które zmieniły świat. Wciąż prowadzi spotkań z astronautkami i kobietami popularyzującymi naukę w cyklu corocznych konferencji "Nauka jest kobietą" w Planetarium Śląskim. A zaczęło się od… narodzin.

"W czasach, kiedy ja sama i wielu moich znajomych miało małe dzieci, postanowiłam przybliżyć m.in. historię dokonań Virginii Apgar. Nie każdy wówczas wiedział, że była to kobieta i to właśnie litery składające się na jej nazwisko przyporządkowano do najważniejszych cech noworodka. Uznałam, że warto rozpowszechnić znane głównie wśród neonatologów powiedzenie, że na każde dziecko, które przychodzi na świat, lekarz najpierw patrzy oczami Virginii Apgar" – opowiada kandydatka. Ta i podobne historie znanych-nieznanych badaczek pozwoliły jej na spotkanie się z kolejną formą radiową, czyli odpowiadającą obecnemu podcastowi naukową audycją dokumentalną, która jest jej ulubioną formą popularyzacji nauki.

Przygotowała m.in. audycję o Rosalind Franklin, Magdalenie Bendzisławskiej, Sofji Kowalewskiej czy Margaret Hamilton. Podkreśla, że za każdym razem, gdy odkrywała przed słuchaczami jakiś wycinek wiedzy, najpierw sama przechodziła tę nieznaną sobie drogę. To nauczyło ją rzetelnego przygotowywania się do audycji, co – jak mówi z dumą – naukowcy doceniają do dziś. Pochwała profesora po zakończonej rozmowie jest dla niej cenniejsza, niż niejedna piątka w indeksie, a codzienna praca związana z uczeniem się niczym nie różni się od bycia na studiach. Czy można wyobrazić sobie lepszy przepis na zachowanie młodości?

DRZEWA SZUMIĄ O KOSZU KOSZTELI

Katarzyna Juszkiewicz łączy edukację ekologiczną z nowoczesnymi technologiami. Za programy "Wysypisko" oraz treści antysmogowe otrzymała tytuł Honorowego Ambasadora Czystego Powietrza. Z kolei za współpracę ze śląskimi uczelniami i prezentowanie naukowych treści na antenie radiowej, również w Informacyjnej Agencji Radiowej, otrzymała nagrodę POP Science 2022 w kategorii podcast popularnonaukowy. Autorka uczestniczy często jako reporterka w spotkaniach typu "szybkie randki naukowe Politechniki Śląskiej" i "Rzecznicy nauki w terenie". Swoją działalność poza radiem również poświęca popularyzacji nauki jaką jest ortofonia, emisja głosu oraz podpowiadanie naukowcom, jak mają mówić o nauce "po ludzku". Swoją wiedzę w tym zakresie prezentowała podczas Śląskiego Festiwalu Nauki 2021.

"W cyklu +O czym szumią drzewa+ razem z dendrologami, przyrodnikami opisujemy drzewa z polskiego krajobrazu, ale również włączamy w to element baśniowy, mitologiczny, literaturę, poezję, muzykę. A potwierdzenie tego, że słuchacze chętnie czerpią od nas wiedzę, uzyskujemy w najmniej oczekiwanych momentach. Ostatnio w sklepie sąsiadka powiedziała mi z radością, że to ode mnie, że z odcinka o jabłoni, dowiedziała się, skąd wzięła się nazwa jej ulubionych jabłek – koszteli" – relacjonuje red. Juszkiewicz. Cykl jest realizowany w ramach programu radiowego "Historia Zapisana Dźwiękiem".

POPULARYZACJA HOLISTYCZNIE

Jako matka, która prowadzi swoje dzieci przez edukację domową, Katarzyna Juszkiewicz jest przekonana, że nauk o życiu, bioróżnorodności i ekologii nie warto szufladkować. Dlatego ucieszyło ją, gdy w Ministerstwie Edukacji padła propozycja, by niektóre dziedziny naukowe ze sobą połączyć. "My uczymy dzieci bardzo wybiórczo, a przecież geografia, fizyka, chemia, biologia, przyroda, ekologia to jest świat, który nas otacza, i nie powinniśmy tych dziedzin rozdzielać ,tylko traktować tak samo, jak człowieka - holistycznie. Idąc tą drogą zaczęłam robić podcasty naukowe, dzięki którym nauka wychodzi z laboratoriów, a naukowcy opowiadają o świecie w szerszym kontekście" – mówi dziennikarka.

POPULARYZATOR NIE MOŻE BYĆ MEDIA-WORKEREM

Katarzyna Juszkiewicz widzi siebie nie tylko jako dziennikarkę, ale i samozwańczą nauczycielkę, która ma szansę przeciwdziałać paranauce - choćby poprzez wywiad z mikrobiolożką o tym, jak sobie można zaszkodzić witaminami. Podczas rozmowy z serwisem Nauka w Polsce często wspomina o misyjnym charakterze swojej pracy.

Zgromadziła wokół siebie zaufanych naukowców województwa śląskiego. Wielu z nich udziela komentarzy także w innych mediach, występują w radiu, telewizji i prasie. Mają możliwość dementowania fakenewsów, objaśniania odkryć i wynalazków powstających w regionie. Konsorcjum Akademickie, skupiające wszystkie publiczne uczelnie w województwie śląskim, jest dla red. Juszkiewicz dynamiczną bazą wiedzy. Ona zaś gwarantuje przedstawicielom środowiska akademickiego profesjonalne przygotowanie dziennikarskie do rozmów. Dużym wyróżnieniem jest dla niej współpraca z targami książki w Katowicach, podczas których prowadzi spotkania z naukowcami.

"Dziennikarzy naukowych jest w Polsce niewielu. My nie możemy być media workerami; musimy to robić z misją. Podobnie, jak naukowcy, którzy zrozumieli, że warto się nauczyć mówić o nauce. Śląski Festiwal Nauki jest tego dowodem, badacze potrafią dziś na przykład wyrapować utwór o tablicy Mendelejewa, robią też świetny użytek z nowoczesnych technologii. Wiedzą, że młodzi chętnie sięgają do YouTuba i Tiktoka, więc korzystają z tych narzędzi z niesamowitym skutkiem. Dowodem jest choćby film stomatologa Jordana Browna, który w krótkim materiale wyjaśnił, że szczoteczka na zębów jest pełna kałowych bakterii. Filmik zyskał tysiące odsłon" – wspomina popularyzatorka.

Czy radio ustąpi miejsca nowym mediom? "Radio gra u mnie w domu, gra w samochodzie, słuchamy go w telefonie, na platformach. Przyszłość radia widzę w podcastach. Współcześnie jesteśmy w stanie z różnych platform streamingowych wybrać to, co nas interesuje i tak samo jest w rozgłośniach radiowych. Choć program jest emitowany na żywo, to interesujące nas rzeczy nie znikają raz na zawsze, Moja rozgłośnia – w tym roku obchodząca 97 urodziny- bardzo o to dba żeby właśnie każdy słuchacz mógł wrócić czy do reportażu czy do audycji dokumentalnej czy właśnie do 'Nauki każdego dnia'" – zapewnia red. Juszkiewicz.

Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk

kol/ zan/