W planie polskiej misji technologiczno-naukowej IGNIS na Międzynarodową Stację Kosmiczną - obok 13 eksperymentów zaprojektowanych przez polskich naukowców i firmy - znalazło się 30 doświadczeń popularnonaukowych. Aż 10 spośród tych pokazów edukacyjnych zaproponowali polscy uczniowie i studenci - laureaci konkursów organizowanych przez Polską Agencję Kosmiczną (POLSA).

I tak polski astronauta przeprowadzi na ISS m.in. doświadczenia pokazujące, jak w mikrograwitacji działa kołyska Newtona, fontanna łańcuchowa czy efekt podkręconej piłki (efekt Magnusa). Część doświadczeń, które są w planach, jeszcze nigdy nie była realizowana w mikrograwitacji.

„Chcemy pokazać młodym ludziom, że nauka może być fascynująca” – powiedziała PAP Anna Bukiewicz-Szul, kierowniczka części edukacyjnej misji IGNIS z ramienia POLSA.

Jednym z bardziej oczekiwanych pokazów na ISS ma być kołyska (czy też wahadło) Newtona. To znana zabawka pokazująca zasadę zachowania pędu. W klasycznej wersji, metalowe kulki zawieszone na linkach przekazują sobie energię uderzeń. Gdy wprawi się w ruch jedną kulkę, na przemian wychylają się pierwsza i ostatnia w szeregu. W mikrograwitacji tradycyjna kołyska nie działa, dlatego opracowano jej zmodyfikowaną wersję – kulki nie wiszą na sznurkach, lecz są przymocowane do sztywnych prętów. Kołyskę wykonali polscy uczniowie w ramach praktyk szkolnych. Podczas misji IGNIS okaże się, czy takie urządzenie zadziała w stanie nieważkości. Korzystając z elementów kołyski polski astronauta wykona aż 12 różnych doświadczeń fizycznych (w tym demonstrację efektu Dżanibekowa – zaskakującego zachowania obracających się obiektów).

Innym z planowanych pokazów ma być fontanna łańcuchowa, demonstrująca tzw. efekt Moulda. W eksperymencie długi, metalowy łańcuch kulkowy wyrzuca się z pojemnika, a on wypadając tworzy na wylocie coś na kształt unoszącego się syfonu. „Nie istnieje jednoznaczne wyjaśnienie fizyczne tego zjawiska – badacze wciąż spierają się o jego naturę. Nie wiadomo też, czy siła ciężkości ma znaczący wpływ na przebieg zdarzenia” – wskazała przedstawicielka POLSA. Łańcuch trzeba rozpędzić, a to nie jest proste. Początkowo planowano, by astronauta nawinął początek łańcucha... na wiertarkę. Pomysł ten wymaga jeszcze dopracowania, jego pierwsza wersja nie przeszła niezbędnych etapów akceptacji. Podczas misji astronauta rozpędzi łańcuch siłą własnych mięśni. Po zakończeniu misji 10-metrowy łańcuch pozostanie na ISS. Kiedy dopełnione będą procedury bezpieczeństwa, ten sam eksperyment w bardziej spektakularnej wersji z wiertarką przeprowadzą kolejni astronauci.

Inny z pokazów dotyczy efektu Magnusa – zjawiska obserwowanego, gdy obracający się przedmiot porusza się w gazie lub cieczy. To efekt znany w sporcie, który sprawia, że odpowiednio podkręcona piłka nie leci po linii prostej, lecz po łuku. Dzieje się tak, ponieważ zawirowania powietrza lub wody wokół obracającego się obiektu wpływają na jego tor lotu. Na ISS efekt ten zostanie pokazany przy użyciu dwóch papierowych kubków sklejonych denkami i owiniętych gumką. Kierunek, w którym wystrzelą po puszczeniu gumki – wcale nie jest oczywisty.

„Będziemy też prezentować aż dwa eksperymenty uczniowskie pokazujące, jak zmierzyć masę w mikrograwitacji” – zdradziła Anna Bukiewicz-Szul. Przypomniała, że zwykła waga, działająca na zasadzie nacisku, nie sprawdzi się na orbicie. To, jak polski astronauta zważy obiekt w nieważkości, na razie pozostaje tajemnicą. POLSA nie zdradza wszystkich szczegółów – część doświadczeń ma być niespodzianką.

Wiadomo już jednak, że sześć doświadczeń zaproponowanych przez uczniów zostanie zaprezentowanych na żywo podczas tzw. In-Flight Call – połączeń na żywo ze stacją kosmiczną. Takie połączenia zaplanowano wstępnie na 13 i 16 czerwca. Pozostałe doświadczenia będą nagrywane na ISS i sukcesywnie udostępniane w sieci.

Start misji jest zaplanowany na 8 czerwca. Z nieoficjalnych informacji wynika, że może odbyć się nieco później.

Nauka w Polsce, Ludwika Tomala

lt/ agt/ bar/