Analizę danych zebranych od ponad 236 tys. mieszkańców USA, którzy w latach 2003–2023 uczestniczyli w dużym badaniu dotyczącym sposobu spędzania czasu wolnego, przeprowadzili naukowcy z University of Florida i University College London.

Wykazała ona, że w ciągu dwóch dekad doszło do „fundamentalnej zmiany kulturowej”, w wyniku której coraz mniej osób przeznacza wolny czas na czytanie dla przyjemności. W 2004 r. robiło to regularnie 29 proc. dorosłych Amerykanów, natomiast w 2023 r. odsetek ten spadł do 18 proc.

Skrócił się również średni czas poświęcany na czytanie: z 23 minut dziennie w 2004 r. do 16 minut w 2023 r.

- Nie mówimy tu więc o niewielkiej zmianie. To stały, regularny spadek o ok. 3 proc. rocznie, co jest bardzo niepokojące - skomentowała współautorka publikacji dr Jill Sonke.

Zaobserwowany trend nie był równomierny we wszystkich grupach społecznych. Największy spadek dotyczył osób czarnoskórych, mieszkańców obszarów wiejskich oraz osób o niższych dochodach i niższym poziomie wykształcenia. Najmniejszy wystąpił wśród kobiet i osób lepiej wykształconych. Uwydatnia to - zdaniem badaczy - pogłębiające się dysproporcje w dostępie do czytania i nawykach czytelniczych.

Pozytywnym wnioskiem z badania jest to, że częstotliwość czytania dzieciom nie zmieniła się w ciągu ostatnich 20 lat. Mimo to, jak zaznaczają naukowcy, rodzice nadal poświęcają na nie stanowczo zbyt mało czasu. Ich zdaniem to błąd, ponieważ wspólne czytanie na głos wspiera rozwój językowy, sukcesy szkolne i budowanie więzi. Wcześniejsze badania wykazały, że może też pozytywnie wpływać na zdrowie psychiczne, kreatywność, empatię i jakość życia.

- Utrata tak ważnego narzędzia wspierania dobrostanu to poważna strata dla zdrowia publicznego - powiedziała dr Sonke.

Choć badanie nie dotyczyło przyczyn spadku czytelnictwa - to jednak autorzy wskazali kilka możliwych czynników. Wymienili m.in. rozwój mediów cyfrowych, mniej czasu wolnego, presję finansową i nierówny dostęp do książek i bibliotek.

- Kultura cyfrowa to na pewno bardzo ważny element tej układanki, ale jeśli ktoś pracuje na kilku etatach albo mieszka daleko od biblioteki, może po prostu nie mieć możliwości, by sięgać po książki - wyjaśniła Sonke.

W jej opinii spadek czytelnictwa można jednak próbować zatrzymać, choć potrzebne są konkretne działania. Najbardziej obiecującym narzędziem jest czytanie dzieciom, które pomaga kształtować pożądane nawyki. Poza tym biblioteki powinny być bardziej przyjazne i otwarte na nowe inicjatywy, np. tworzenie klubów książki, które sprawią, że czytanie stanie się bardziej społeczną, a przez to atrakcyjną, aktywnością.

- Badania jasno wskazują, że czytanie istotnie poprawia dobrostan każdej grupy społecznej, przynosząc korzyści w całym cyklu życia. Dlatego wnioski z naszego badania są bardzo niepokojące - podsumowali autorzy.

W Polsce badania stanu czytelnictwa prowadzi Biblioteka Narodowa. Według ostatniego raportu (z roku 2024) czytelnictwo książek w naszym kraju ustabilizowało się na poziomie powyżej 40 proc. W 2024 roku lekturę co najmniej jednej książki zadeklarowało 41 proc. ankietowanych. To najwyższy poziom od dekady (we wcześniejszych latach odsetek czytających był nieznacznie mniejszy). W badaniu nie sprawdzano, z jakich powodów badani sięgają po lektury.

Katarzyna Czechowicz

kap/ zan/