W środę wieku 91 lat zmarła dr Jane Goodall, brytyjska prymatolożka, której przełomowe badania nad szympansami w Tanzanii zmieniły postrzeganie relacji między człowiekiem a światem zwierząt. Goodall, posłanka pokoju ONZ i założycielka Instytutu Jane Goodall, zmarła podczas podróży wykładowej w Kalifornii.

– To nie była zwykła badaczka. To był ktoś, kto żył i oddychał swoją pasją, kto stworzył w zasadzie nową gałąź nauki. Takie osoby rodzą się raz na milion – powiedział PAP prof. dr hab. n. med. Jerzy Stojko, lekarz weterynarii i profesor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.

Goodall rozpoczęła badania w Parku Narodowym Gombe Stream w 1960 roku. Jako pierwsza na świecie zaobserwowała, że szympansy konstruują i używają narzędzi, a także że potrafią wyrażać emocje i budować złożone więzi społeczne. Była również pierwszą badaczką, która zamiast numerów nadała szympansom imiona.

– To było w pewnym sensie uczłowieczenie, ale nie w banalnym znaczeniu. Ona pokazała, że każde zwierzę ma osobowość i charakter. Nadając imiona, zmieniła sposób, w jaki zaczęliśmy o nich myśleć. Tak jak pies czy kot w domu reaguje na swoje imię, tak i szympansy – a za tym poszło całkowicie nowe spojrzenie na ich intelektualne i emocjonalne możliwości – wytłumaczył prof. Stojko.

Odkrycia Goodall podważyły dominujące wówczas w nauce przekonania, że tylko człowiek potrafi wytwarzać narzędzia.

– Do tej pory zakładano, że zwierzę szuka pokarmu wyłącznie siłą, rozkopując ziemię. Tymczasem ona udowodniła, że szympans potrafi wykorzystać gałązkę, by dostać się do termitów. To zmieniło nie tylko wiedzę o szympansach, ale też nasze myślenie o człowieku – zaznaczył profesor.

Empatyczne podejście Goodall znalazło odzwierciedlenie nie tylko w badaniach, ale także w globalnej dyskusji o standardach opieki nad zwierzętami.

– Dziś kluczowym pojęciem jest dobrostan. To znaczy, że zwierzę w laboratorium czy rezerwacie nie może cierpieć, a warunki jego życia – temperatura, wilgotność, pożywienie – muszą być optymalne. Jeszcze 30–40 lat temu panowała „wolna amerykanka”. Jane, swoją postawą i obserwacjami, przyczyniła się do zmiany myślenia – podkreślił prof. Stojko.

Goodall była także aktywistką na rzecz ochrony środowiska. W latach 80. przerwała stałe badania terenowe, aby edukować społeczeństwa o zagrożeniach wynikających z wycinki lasów i spadku liczebności populacji szympansów.

– Ona nie ograniczała się do badań. Wyszła do ludzi i próbowała tłumaczyć, że jeśli chcemy zachować dziką przyrodę, musimy zmienić nasze nawyki. Wrażliwi odbiorcy tych poglądów nabrali zupełnie nowego stosunku do natury – powiedział profesor.

Choć Goodall zasłynęła badaniami nad szympansami, wielokrotnie podkreślała, że jej ulubionymi zwierzętami są psy. Profesor odniósł się przy tym do niedawnej nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt, uchwalonej przez Sejm, która zakłada m.in. zakaz trzymania psów na krótkich uwięziach.

– To ważny krok w stronę poprawy dobrostanu zwierząt. Bo pies, tak jak każde inne zwierzę domowe, potrzebuje ruchu, przestrzeni i kontaktu z człowiekiem. Decyzja o jego posiadaniu nie może być kaprysem, lecz świadomym wyborem i obowiązkiem – skomentował prof. Stojko.

Dla młodych naukowców postać Jane Goodall powinna być – zdaniem profesora – nie tyle wzorem metody badawczej, ile świadectwem pasji i odpowiedzialności.

– Bez względu na to, czy jesteśmy lekarzami medycyny, czy weterynarii, mamy do czynienia z istotą, która żyje, myśli i czuje. Jane pokazała, że trzeba widzieć w zwierzęciu nie model, lecz żywego pacjenta. To lekcja empatii, której brakuje w wielu miejscach – zaznaczył prof. Stojko.

Goodall przez ponad sześć dekad badała szympansy, a w 1977 roku powołała do życia instytut swojego imienia, wspierający badania i ochronę przyrody. Stała się symbolem zaangażowanej nauki – łączącej obserwację z aktywizmem społecznym.

– Takich osób nie ma wielu. To byli pionierzy, którzy żyli w skrajnych warunkach, kierowani wyłącznie pasją. Zostawiła po sobie trwały dorobek, z którego każdy może czerpać – nie tylko naukowcy, ale też zwykli ludzie czytający jej książki. Ona pokazała, że zwierzęta czują, organizują się, że mają swoje emocje i relacje. A to zmienia sposób, w jaki patrzymy na cały świat przyrody – podsumował prof. Jerzy Stojko.(PAP)

jms/ bar/