Chodzi o sprawę dotacji przyznawanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego jednostkom naukowo-badawczym na utrzymanie aparatury naukowo-badawczej i stanowiska badawczego. W tej odsłonie konkursu (na lata 2025-2027) tylko 18 wniosków otrzymało dofinansowanie (w tym 11 publicznych jednostek i 7 niepublicznych - jak ustaliła PAP w MNiSW). Sprawę nagłośnili badacze Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kiedy ich radioteleskop RT4 nie otrzymał środków na kolejne trzy lata. Do tego przypadku odniósł się minister nauki Marcin Kulasek, a także sam premier Donald Tusk, zapowiadając jednak dofinansowanie.

O komentarz PAP zapytała wiceministra nauki i szkolnictwa wyższego prof. Marka Gzika. - W okresie ponad 20 lat obecności Polski w Unii Europejskiej instytucje nauki zainwestowały miliardy złotych w rozwój infrastruktury badawczej. Aparatura ta starzeje się, wymaga serwisowania, naprawy i modernizacji. W związku z tym z roku na rok wzrastają oczekiwania finansowe środowiska naukowego, które objawiają się we wnioskach nadsyłanych do finansowania – powiedział.

Jak podał, ministerstwo na ten cel w 2025 roku przygotowało 170 mln zł – z czego ponad 100 mln to zobowiązania z lat ubiegłych. - Niestety oczekiwania znacznie przekroczyły możliwości finansowe - podkreślił. Dlatego też tylko 18 projektów (11 z jednostek publicznych i 7 z niepublicznych) zakwalifikowano do finansowania z puli zaplanowanej w kategorii finansowania specjalnej aparatury naukowo-badawczej.

- To trudna sytuacja dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, musimy przeanalizować nasze możliwości i wesprzeć naukowców w utrzymaniu potencjału badawczego. Kwota, jaka jest potrzebna tylko na rok 2025, to ponad 500 mln zł – wskazał prof. Marek Gzik.

Wiceminister przypomniał, że MNiSW podejmuje starania, by w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju uruchomić program INFRASTART finansowania utrzymania infrastruktury badawczej. – Mam nadzieję, że zostanie uruchomiony jeszcze w tym roku – powiedział.

Z kolei w przyszłym roku, dzięki działaniom ministerstwa w Funduszu Dopłat, mają pojawić się środki na akademiki. – To pozwoli odciążyć środki na kształcenie, z których część będziemy mogli przeznaczyć na utrzymanie specjalnej aparatury naukowo-badawczej – zapowiedział wiceminister Marek Gzik.

Dodał, że resort nauki prowadzi również rozmowy z Ministerstwem Finansów ws. wzrostu nakładów na badania i rozwój.

Do tej pory resort nauki nie ujawniał listy wniosków, powołując się na ustawowe zapisy, wedle których - skoro były one oceniane przez grono ekspertów - nie stanowią informacji publicznej. Uczyniła to jednak kilka dni temu posłanka Razem Marcelina Zawisza, publikując zdjęcia listy na swoim profilu na platformie X.

Jak z nich wynika, lista odrzuconych wniosków obejmuje 241 pozycji na łączną kwotę ponad 520 mln zł. Finansowania nie otrzymały m.in. Muzeum i Instytut Zoologii PAN na Centralę Obrączkowania Ptaków, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB na Krajowy Bank Genów czy Uniwersytet Warszawski na Polski Teleskop Fotometryczny w Obserwatorium Las Campanas w Chile ani na bazę wykopaliskową w Gonio (Gruzja).

Posłanka opublikowała także zdjęcie listy wniosków, które otrzymały dofinansowanie. Ta zawiera 18 pozycji na łączną kwotę ponad 170 mln zł. Jest tutaj m.in. Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego (zarządzana przez Instytut Biochemii i Biofizyki PAN), Polska Stacja Polarna na Spitsbergenie (Instytut Geofizyki PAN), Międzynarodowe Centrum Matematyczne im. Stefana Banacha (Instytut Matematyczny PAN), reaktor jądrowy MARIA (Narodowe Centrum Badań Jądrowych) czy statek „Oceanograf” Uniwersytetu Gdańskiego.

O konkursie na dotacje na utrzymanie aparatury naukowo-badawczej i stanowiska badawczego, głośno było także rok temu, zwłaszcza o braku finansowania dwóch projektów: statku „Oceania” należącego do Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk oraz Centrali Obrączkowania Ptaków należącej do Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN. Resort nauki tłumaczył wówczas, że pula dostępnych środków nie pozwala sfinansować wszystkich projektów, a wnioski oceniane są przez ekspertów. Finalnie resort zdecydował jednak o przyznaniu środków dla Instytutu Oceanologii PAN na utrzymanie statku naukowo-badawczego „Oceania” w kwocie 24 mln zł na lata 2024-2026.

Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

akp/ agt/ mow/