Piłka nożna to globalny fenomen, a jej kibice wykazują szerokie spektrum zachowań: od biernego oglądania po intensywne zaangażowanie emocjonalne i związane z nimi czasem nietypowe reakcje. Dlatego piłka jest użytecznym modelem do badania tożsamości społecznej i przetwarzania emocji w sytuacjach rywalizacji – zauważyli autorzy nowego badania, opublikowanego w piśmie „Radiology” (https://pubs.rsna.org/doi/10.1148/radiol.242595).

Jak podkreślają, kibice potrafią być bardzo przywiązani do „swojej” drużyny i ulubionych zawodników. Ci sami fani doświadczają całej gamy emocji, obserwując sukcesy i porażki ulubionego zespołu podczas meczu - od euforii po zdobyciu gola po złość z powodu niesprawiedliwej decyzji sędziego. Kibice piłkarscy słyną z lojalności wobec drużyny i entuzjazmu, szczególnie w Europie i Ameryce Południowej.

We wspomnianym badaniu naukowcy wykorzystali funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) - technikę mierzącą aktywność mózgu poprzez wykrywanie zmian w przepływie krwi, aby zbadać 60 zdrowych mężczyzn w wieku od 20 do 45 lat, kibiców dwóch historycznie rywalizujących drużyn.

Poziom fanatyzmu oceniono za pomocą specjalnej skali (Football Supporters Fanaticism Scale), obejmującej 13 pytań i mierzącej dwie podskale: skłonność do przemocy oraz poczucie przynależności.

Dane z obrazowania mózgu zebrano, gdy uczestnicy oglądali 63 sekwencje goli z meczów z udziałem ich ulubionej drużyny, zespołu rywalizującego lub drużyny neutralnej.

Naukowcy przeprowadzili analizę pracy mózgu, gdy ulubiona drużyna zdobywała gola przeciwko głównemu rywalowi (znaczące zwycięstwo); w momencie, gdy rywal strzelał gola ich drużynie (znacząca porażka) oraz w warunkach kontrolnych - dla goli drużyn neutralnych.

- Rywalizacja w ciągu kilku sekund gwałtownie przeorganizowuje równowagę między systemami wartościowania a systemami kontroli w mózgu - zauważa prof. Francisco Zamorano z chilijskiego Uniwersytetu Świętego Sebastiana. - Podczas znaczącego zwycięstwa układ nagrody w mózgu jest silniej aktywowany niż w przypadku wygranej z drużyną neutralną, natomiast przy znaczącej porażce grzbietowa przednia kora zakrętu obręczy, odgrywająca kluczową rolę w kontroli poznawczej, wykazuje paradoksalne osłabienie sygnałów kontrolnych.

Wspomniane paradoksalne tłumienie odnosi się do próby stłumienia myśli, uczucia lub zachowania i prowadzi do odwrotnego skutku.

Aktywacja obszarów związanych z układem nagrody była znacznie silniejsza, gdy drużyna uczestników zdobywała gola przeciwko rywalom - w porównaniu z sytuacjami, gdy grała z zespołami neutralnymi. Wskazuje to na wzmacnianie więzi wewnątrz grupy i tożsamości społecznej.

Prof. Zamorano zauważa, że efekt ten jest najsilniejszy u najbardziej fanatycznych kibiców, co pozwala zrozumieć chwilowe załamanie samokontroli dokładnie w momencie zagrożenia tożsamości. Tłumaczy również zagadkową zdolność na ogół racjonalnych osób do nagłego wybuchu podczas meczów.

- Ten sam wzorzec aktywności neuronalnej - wzrost działania układu nagrody i spadek kontroli w warunkach rywalizacji - prawdopodobnie występuje nie tylko w sporcie, lecz także w konfliktach politycznych i religijnych – mówi naukowiec.

Jak zauważa, wyniki te pozwalają więc zidentyfikować mechanizmy, które mogą mieć znaczenie dla strategii komunikacji, zarządzania tłumem i działań prewencyjnych podczas wydarzeń o wysokiej stawce.

- Badanie fanatyzmu ma znaczenie, ponieważ ujawnia uniwersalne mechanizmy neuronalne, które mogą rozciągać się od stadionowej pasji po polaryzację, przemoc i szkody na poziomie społecznym –tłumaczy badacz.

- Co najważniejsze, wspomniane obwody kształtują się we wczesnym okresie życia. Jakość opieki, ekspozycja na stres i rozwój społeczny formują równowagę między systemami wartościowania i kontroli, która później decyduje o podatności jednostki na fanatyczne wpływy. Dlatego ochrona dzieciństwa jest najskuteczniejszą strategią prewencyjną. Społeczeństwa, które zaniedbują wczesny rozwój, nie unikają fanatyzmu, lecz dziedziczą jego skutki – podkreśla.

Marek Matacz (PAP)

mat/ zan/