W badaniach uwzględniono dane uzyskane podczas badań 400 prehistorycznych szkieletów z całej Europy. Badania kierowane były przez naukowców z Harvard University (USA), a zespół składał się ze 144 archeologów i genetyków z ośrodków w USA i Europie. Wśród autorów publikacji są naukowcy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr) – Mirosław Furmanek, Agata Hałuszko i Maksym Mackiewicz, oraz Elżbieta Haduch z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Piotr Włodarczak z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Krakowie.

W innym artykule w tym samym numerze "Nature" zespół naukowców, również koordynowany przez badaczy z Harwardu, prezentuje wyniki zsekwencjonowania ponad dwustu prehistorycznych ludzkich genomów. Badania prowadzono po to, by prześledzić początki rolnictwa w Europie.

Są to największe jak dotąd badania oparte na zsekwencjonowaniu prehistorycznego DNA.

Około 4,7 a 4,4 tys. lat temu w Europie zachodniej i środkowej pojawił się nowy typ ceramiki – dzwonowate, wydłużone puchary. Były one dziełem mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego. Od kształtu ceramiki nadano nazwę całej kulturze. Puchary docierały na terytorium zajmowanym obecnie przez Polskę, na Sycylię czy Wyspy Brytyjskie.

Znaleziska tych wyrobów zapoczątkowały trwającą ponad sto lat debatę: czy za ich rozprzestrzenieniem kryje się migracja ludzi na dużą skalę, a podobieństwo znalezisk wynika z istnienia wówczas "ludu pucharowego", ściśle definiującego swoją tożsamość etniczną, czy też wynikało to z istnienia swego rodzaju "mody" na pewne typy przedmiotów luksusowych wśród ówczesnych elit społecznych - czytamy w informacji prasowej przekazanej przez UWr.

W ciągu wielu lat badań kolebkę tego zjawiska lokalizowano w różnych miejscach (np. Francja, Bliski Wschód, Egipt, Holandia czy Europa Środkowa), często wskazując na Półwysep Iberyjski, gdzie pewne elementy kultury materialnej pojawiły się najwcześniej.

Jak zaznaczają autorzy publikacji w "Nature", nie udało się potwierdzić transmisji genetycznej. To pozwala sądzić, że przekaz kulturowy odbywał się – początkowo przynajmniej – bez migracji. Jak podkreślają, jest to pierwszy przykład przekazywania kultury jako takiej, bez masowego przemieszczania się ludności.

Wyniki badań wskazują, że kultura pucharów dzwonowatych początkowo rozprzestrzeniła się z Półwyspu Iberyjskiego po Europę Środkową bez widocznych migracji. Później jednak – z Europy Środkowej i Zachodniej - dotarła ona do innych miejsc z towarzyszeniem ruchów migracyjnych.

Najpierw niesiona przez miejscowe ludy powędrowała ku Wyspom Brytyjskim, gdzie przy okazji zostało zastąpione ok. 90 proc. tamtejszej populacji. Zniknęli neolityczni budowniczowie Stonehenge, w ich miejsce zaś pojawiła się ludność z obszarów Niemiec i Holandii.

Ta wymiana populacji była niemal całkowita w zakresie chromosomu Y, czyli tego, który jest przekazywany w linii męskiej.

"Nasze próbki, pochodzące z kilku stanowisk z terenu Dolnego i Górnego Śląska, analizowane były w Laboratorium Davida Reicha z Wydziału Genetyki Harvard Medical School w Bostonie i wykonywane były przez zespół pod kierunkiem Davida Reicha i Iñigo Olalde" – podkreśla dr Furmanek w materiale przesłanym przez UWr. - "Największa liczba próbek pochodzi z niezwykle interesującego cmentarzyska kultury pucharów dzwonowatych w Kornicach, w gminie Pietrowice Wielkie, w województwie śląskim. Dla tych pochówków uzyskaliśmy również interesujące informacje dotyczące relacji rodzinnych pomiędzy niektórym zmarłymi. Zidentyfikowano ojca oraz dwójkę jego dzieci – syna i córkę".

Podobna fala migracyjna dotarła do północnych Włoch i na Półwysep Iberyjski. Prawdopodobnie te fale migracyjne szły w parze z ekspansją języków celtyckich lub protoceltyckich.

Więcej: www.nature.com/articles/nature25738; www.nature.com/articles/nature25778 (PAP)

krx/ zan/