Astronomowie znają już kilka tysięcy planet pozasłonecznych (egzoplanet). Czasem trudno uwierzyć, że niespełna 30 lat temu istnienie planet wokół innych gwiazd było tylko hipotezą. Dopiero dzięki odkryciu dokonanemu przez Aleksandra Wolszczana udało się znaleźć pierwszy pozasłoneczny układ planetarny. Polski astronom dokonał tego w 1991 r., samo zaś odkrycie zaprezentowano w styczniu 1992 r.

Zapoczątkowało to intensywny rozwój nowej dziedziny astronomii – badań planet pozasłonecznych. Trend ten utrzymuje się do dziś: znamy coraz więcej planet okrążających inne gwiazdy, coraz lepiej umiemy je charakteryzować, a naukowcy wciąż poszukują w kosmosie "drugiej Ziemi".

W rozmowie z PAP laureat nagrody powiedział, że czuje się on bardzo dumny, będąc pierwszym Polakiem, któremu Polskie Towarzystwo Astronomiczne przyznało swoją nagrodę (do tej pory otrzymywali ją dwukrotnie astronomowie zagraniczni, Martin J. Rees w 2013 r. i George W. Preston w 2015 r. - PAP).

"Nagroda jest ciągłym przypominaniem, jak wielkim astrofizykiem był Bohdan Paczyński. Nie miałem okazji z nim współpracować bezpośrednio w badaniach naukowych, ale spotykałem się bardzo często w czasie mojego pobytu w Princeton. Bywałem gościem w domu państwa Paczyńskich i prowadziliśmy dyskusje na różne tematy. Poznałem go - jak sądzę - dosyć dobrze w tym czasie, i to jest dla mnie dodatkowy, taki prywatny powód, dla którego nagroda jest dla mnie bardzo cenna" - powiedział prof. Wolszczan.

Naukowiec zdradził, że obecnie w swoich badaniach zajmuje się problemami związanymi z zamieszkiwalnością planet wokół innych gwiazd i badaniem rozmaitych efektów, które na tę zamieszkiwalność mogą wpływać. "To jest ostatnio bardzo istotny trend w astronomii planet poza Układem Słonecznym – podkreśla – przede wszystkim dlatego, że być może znajdujemy się blisko momentu, w którym ktoś ogłosi, że znaleźliśmy życie w innym układzie".

Aleksander Wolszczan urodził się 29 kwietnia 1946 roku w Szczecinku. Astronomią interesował się od dzieciństwa. Już jako uczeń VI LO w Szczecinie został zwycięzcą olimpiady astronomicznej. Astronomię studiował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie po ukończeniu nauki w 1969 roku rozpoczął pracę jako asystent. W roku 1974 wyjechał na staż do Instytutu Maxa Plancka ds. Radioastronomii w Bonn (Niemcy). Rok później uzyskał stopnień doktora. Na początku stanu wojennego znów wyjechał do Bonn. Wtedy też otrzymał propozycję pracy naukowej w placówkach amerykańskich - i wybrał Cornell University, dysponujący największym radioteleskopem na świecie - o średnicy ponad 300 metrów, w Obserwatorium Arecibo.

W 1992 roku opublikował, wraz z Dale A. Frailem, pracę dotyczącą prowadzonych w 1991 roku obserwacji pulsara PSR 1257+12, w której doniósł o odkryciu trzech planet pozasłonecznych. Odkrycie oficjalnie zaprezentował podczas zjazdu Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w styczniu 1992 r., a 9 stycznia 1992 r. ukazała się publikacja w "Nature". Zapoczątkowało to rozwój jednej z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin współczesnej astronomii – badania planet pozasłonecznych. Do dziś praca ta była cytowana ponad 750 razy w publikacjach naukowych i często przywoływana w mediach na całym świecie.

W dalszym ciągu swojej pracy naukowej Wolszczan kontynuował badania planet pozasłonecznych, szczególnie we współpracy z zespołem astronomów prof. Andrzeja Niedzielskiego z UMK. Badacze prowadzą obserwacje przy pomocy teleskopu HET w Teksasie; udało im się odkryć już ok. 20 planet pozasłonecznych (pierwszą była HD 117092 b w maju 2007 r.).

Od 1992 roku Aleksander Wolszczan jest zatrudniony jako profesor astronomii i astrofizyki na Uniwersytecie Stanowym w Pensylwanii. W latach od 1994 do 2008 był także wykładowcą Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Warto wspomnieć, iż w 1976 roku Aleksander Wolszczan otrzymał już inne odznaczenie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego – Nagrodę Młodych. W 1995 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. W 1997 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał także w 1992 r. Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i w 1993 r. nagrodę Fundacji Alfreda Juszczykowskiego. W 2006 roku został honorowym obywatelem Szczecina. Ma także swoją "katarzynkę" w Piernikowej Alei Gwiazd na Rynku Staromiejskim w Toruniu – jako pierwszy z uhonorowanych w ten sposób.

W 1999 roku został uznany przez "Nature" za autora jednego z 15 najbardziej fundamentalnych odkryć w dziedzinie fizyki. Jest jednym z najbardziej znanych szerokiemu gronu społeczeństwa polskich astronomów, często jest też wymieniany jako kandydat do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne, które przyznało nagrodę, to organizacja zrzeszająca zawodowych astronomów. Istnieje od 1923 roku. Obecnie liczy około 250 członków. Nagroda została wręczona podczas otwarcia 38. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, który rozpoczął się w poniedziałek w Zielonej Górze. Laureat wygłosił w tym dniu specjalny wykład dla uczestników konferencji. (PAP)

cza/ zan/