Mitochondria to komórkowe elektrownie. Mamy ich w każdej komórce setki czy nawet tysiące. To właśnie w nich spalany jest cukier i tłuszcz, który zjadamy. Powstająca tam energia służy do tworzenia pewnego związku - ATP. A ATP jest jak naładowana uniwersalna bateria, która napędza wszystkie te maleńkie silniczki, które wykonują pracę w komórkach.

Mitochondria są wyjątkowymi elementami komórki - mają własne DNA i własne mechanizmy produkowania z niego białek. W tych komórkowych elektrowniach - przy produkcji ATP - jednak często dochodzi do wycieków - powstają wolne rodniki, które uszkadzają tamtejsze DNA. "W mitochondriach mutacje DNA są dziesięć razy częstsze niż w jądrze komórki, ale jak się okazuje są one bardzo wydajnie naprawiane" - mówi dr hab. Michał Szymański z Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Badacz dostał właśnie prestiżowy Starting Grant o wartości 1,5 mln euro z Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych na zbadanie maleńkich mitochondrialnych naprawiaczy DNA. Zadaniem tych molekularnych "złotych rączek" jest znalezienie zmutowanych fragmentów DNA i ich podmiana na nowe fragmenty.

Bez takich białek i enzymów mitochondria szybko by się psuły. A jeśli mitochondria działają nie tak, jak trzeba, dochodzi do chorób mitochondrialnych.

Dr Szymański opowiada, że w swoich badaniach interesuje się kompleksem naprawczym - zestawem co najmniej 4-5 enzymów. "One są jak skrzynka z narzędziami" - porównuje laureat grantu ERC. Wymienia, że jest tam enzym rozpoznający mutację, enzym wycinający zepsuty fragment, kolejny - dodający prawidłowy kawałek DNA, a także enzym działający jak klej i sklejający starą część DNA z nową.

"Jeśli zrozumiemy mechanizmy naprawiania DNA w mitochondriach, być może łatwiej będzie nam zrozumieć, dlaczego powstają niektóre choroby mitochondrialne. Bo w nich te mechanizmy zawodzą" - mówi biolog.

Dodaje, że badania tych akurat enzymów będzie trudne – część z nich jest związana z membraną mitochondriów. Izolowanie tych białek i poznanie ich pracy będzie więc znacznie utrudnione. Badacz chce jednak podejść do tego tematu z kilku stron.

Dr Szymański opowiada, że z Polski wyjechał po ukończeniu liceum. Studiował w Houston w 2007 r., doktorat robił na teksańskim Uniwersytecie Medycznym w Galveston, a potem dwa postdocki. "W 2017 r. jako laureat grantu Polonez i First TEAM w FNP wróciłem do Polski, by zacząć tu pracę" - mówi.

Poproszony o rady dla osób, które starają się o grant ERC, badacz mówi: "Trzeba zadawać odważne pytania. I nie bać się tego, że są odważne". Dodaje też, że ważne jest przygotowanie do projektu. "Warto porozmawiać o swoim pomyśle z doświadczonymi koleżankami i kolegami" - mówi. Przyznaje, że nad swoim projektem - który przyniósł mu ERC - zaczął myśleć dawno temu. "Przymierzałem się do pisania grantu trzy razy. Jednak przy pierwszych dwóch uznawałem, że to jeszcze nie jest wystarczająco dobre" - wspomina. W końcu jednak naukowiec dopracował swój pomysł i wywalczył grant.

Dr Szymański wskazuje, że komisje oceniające kandydatów do grantu zwracają uwagę, czy ktoś jest samodzielnym i niezależnym pracownikiem naukowym. Nie bez znaczenie jest też mobilność ocenianego naukowca - to, że pracował on już w kilku miejscach.

PAP - Nauka w Polsce, Ludwika Tomala