Metformina to lek należący do pochodnych biguanidu, substancji obecnej w rutwicy lekarskiej, roślinie wykorzystywanej w tradycyjnym ziołolecznictwie. Lek ten zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie i jej wchłanianie w jelitach oraz podwyższa obwodowy wychwyt. Dzięki temu obniża u pacjenta stężenia glukozy na czczo i po posiłku, nie zwiększając przy tym wydzielania insuliny, co pozwala na uniknięcie hipoglikemii.

Obecnie metforminę wykorzystuje się nie tylko w przypadku cukrzycy typu 2, ale też przy zespole metabolicznym (otyłość brzuszna, zaburzenia gospodarki lipidowej), insulinooporności, problemach z tolerancją glukozy czy zespole policystycznych jajników. Duże badania populacyjne wydają się wykazywać zmniejszoną częstość występowania raka u osób regularnie przyjmujących ten lek.

Ostatnio zespół naukowców z University College London odkrył, że metformina może skutecznie zmniejszać objawy związane z zespołem stwardnienia guzowatego (TSC), w tym - ograniczać częstość napadów drgawek i rozmiary guzów pojawiających się w mózgu.

TSC to uwarunkowane genetycznie zaburzenie, które charakteryzuje się rozwojem nienowotworowych guzów z powodu utraty hamującej regulacji wewnątrzkomórkowego szlaku wzrostu mTOR. W całym organizmie osoby z tą chorobą mogą rozwijać się guzy (hamartoma), mogące uszkadzać serce, nerki, mózg, skórę i paznokcie. U niektórych chorych może to powodować oszpecenie lub nawet komplikacje zagrażające życiu. Ponieważ guzy mogą tworzyć się w mózgu, 75 proc. osób z TSC pacjent ma padaczkę, która może prowadzić do codziennych napadów drgawek.

W badaniu, które obejmowało również zespoły z Royal United Hospitals Bath NHS Foundation Trust (RUH) i University Hospitals Bristol and Weston NHS Foundation Trust, zrekrutowano 51 pacjentów z TSC, którym losowo przydzielono placebo lub metforminę na jeden rok w dawce podobnej do tej, jaka podawana jest w przypadku cukrzycy typu 2.

Naukowcy chcieli sprawdzić, czy metformina, która hamuje szlak mTOR (wzrost komórek), może ograniczyć wzrost guza i napady drgawkowe związane z TSC. Wszyscy pacjenci biorący udział w badaniu mieli guzy w nerce znane jako naczyniakomięśniakotłuszczaki nerkowe (AML). Spośród 51 pacjentów, którzy wzięli udział w badaniu, 27 miało guzy w mózgu zwane gwiaździakami podwyściółkowymi olbrzymiokomórkowymi (SEGA), a 21 z nich było poddawanych ocenie pod kątem częstości napadów.

W ciągu roku zespół stwierdził zmniejszenie o 21 proc wielkości guzów mózgu u osób, które otrzymały metforminę, w porównaniu z 3 proc. wzrostem objętości guza u osób przyjmujących placebo. U pacjentów z padaczką przyjmujących metforminę zauważono spadek częstości napadów o 44 proc, w porównaniu do spadku o tylko 3 proc. w grupie placebo.

“Po raz pierwszy znaleziono tani, łatwo dostępny i bezpieczny lek w celu złagodzenia objawów TSC. Stwierdziliśmy, że metformina jest jeszcze skuteczniejsza w leczeniu młodych ludzi. Niektórzy pacjenci, którzy mieli kilka napadów dziennie lub w tygodniu, nie mieli napadów po 12 miesiącach leczenia, podczas gdy inni mają znacznie mniej napadów niż wcześniej. Jesteśmy podekscytowani tym, co to może oznaczać dla codziennego leczenia pacjentów ze stwardnieniem guzowatym” - powiedział główny badacz, prof. Finbar O'Callaghan z Great Ormond Street Hospital.

Po 12 miesiącach badania pacjentów biorących udział w badaniu, jedynym obszarem, w którym naukowcy nie zauważyli znaczącej różnicy między grupą metforminy i placebo, była redukcja guzów nerek. Wcześniejsze badania na zwierzętach również wskazywały na ograniczone działanie metforminy na nerki.

„Niestety, zastosowana przez nas dawka metforminy nie była w stanie wyleczyć guzów nerek u naszych pacjentów, ale zastanawiamy się, czy zmiana dawki mogłaby coś zmienić. Jesteśmy optymistami, jeśli chodzi o wpływ, jaki zaobserwowaliśmy na leczenie guzów mózgu i napadów padaczkowych i wierzymy, że jest to bardzo obiecujący krok naprzód w poprawie jakości życia dzieci i dorosłych z TSC” - powiedział prof. O'Callaghan. - “Kolejnym krokiem w tej pracy będzie przeprowadzenie dalszych badań na dużą skalę u pacjentów ze stwardnieniem guzowatym w celu określenia najlepszych dawek do zastosowania i wykazania, że zaobserwowany efekt jest powtarzalny w większej populacji pacjentów”.

Szacuje się, że w Wielkiej Brytanii z TSC żyje od 3 700 do 11 000 osób (w Polsce jest ich około 7 tysięcy). Chociaż guzy u pacjentów z TSC są łagodne, powodują poważne objawy. Obecnie stosowane terapie immunosupresyjne są nie tylko drogie, ale także mają toksyczne skutki uboczne. (PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ zan/