Pokazała, że przywiązanie do korzeni i pamięć miejsca zamieszkania jest fundamentem psychologicznego i społecznego funkcjonowania człowieka. Stworzyła model obejmujący przyczyny związku człowieka z miejscem i postacie, jakie relacja ta przybiera we współczesnym, globalizującym się i mobilnym świecie oraz konsekwencje z tym związane. Prof. Maria Lewicka otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych.
Jak podała FNP, psychologiczny model przywiązania do miejsca i pamięci miejsca - sformułowany i zweryfikowany przez prof. Marię Lewicką z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu - został entuzjastycznie przyjęty w obiegu międzynarodowym.
Zainteresowania naukowe laureatki Nagrody FNP dotyczą wpływu, jaki na postawy ludzi wywiera zainteresowanie przeszłością, korzeniami rodziny oraz miejscem zamieszkania. Jej pierwsze badania pokazały, że osoby zainteresowane historią miejsca są bardziej aktywne i zaangażowane społecznie, tworzą silniejsze relacje międzyludzkie, mają wyższy kapitał kulturowy, a także są bardziej emocjonalnie przywiązane do miejsca zamieszkania.
W kolejnych latach profesor przeprowadziła liczne badania w miastach w Polsce, Ukrainie i Litwie, próbując określić rolę miejsca w funkcjonowaniu psychologicznym człowieka. Analizowała nie tylko fizyczne aspekty środowiska miejskiego (takie jak np. zamknięte osiedla czy rodzaj zabudowy), ale przede wszystkim więzi związane ze środowiskiem (więzi sąsiedzkie, różne formy kapitału społecznego). W ten sposób wypracowała oryginalny model aktywności obywatelskiej, której motorem jest silne przywiązanie do miejsca i kapitał kulturowy.
TENDENCYJNOŚĆ PAMIĘCI ETNICZNEJ ŹRÓDŁEM UPRZEDZEŃ
Prof. Marię Lewicką szczególnie interesowały miasta, które po II wojnie światowej zmieniły swoją przynależność państwową, a zatem całkowicie zmienił się ich skład narodowy i etniczny (jak Wrocław, Szczecin czy Lwów). Miasta te w znacznym stopniu zawdzięczają swój obecny kształt mieszkańcom pochodzącym z innych grup etnicznych czy narodowych niż ich obecna populacja.
Badaczka wraz ze swoim zespołem odkryła tendencyjność pamięci etnicznej (etnocentryzm pamięci lokalnej). Okazało się, że mieszkańcy miast, które zmieniły skład narodowy, są skłonni patrzeć na historię tych miejsc niemal wyłącznie przez pryzmat swojej grupy etnicznej. Rzutują oni obecny skład etniczny na skład historyczny, a tym samym przeszacowują liczbę członków oraz wkład własnej grupy.
W ten sposób prof. Maria Lewicka zidentyfikowała nowe uprzedzenia międzygrupowe. Okazało się też, że im bardziej dana osoba jest etnocentryczna w postrzeganiu historii swojego miejsca zamieszkania, tym bardziej etnocentryczną postawę wykazuje w teraźniejszości.
ZNAJOMOŚĆ HISTORII BUDUJE TOLERANCJĘ
W budowaniu przywiązania do miejsca i otwartości na jego historyczną różnorodność ważne jest spontaniczne zainteresowanie lokalną historią - wykazała prof. Maria Lewicka. Jej badania dowiodły, że osoby interesujące się historią lokalną są bardziej tolerancyjne i otwarte na inność i wielokulturowość. Nie chodzi przy tym o wielką historię narodową, która na ogół jest zdominowana przez oficjalną politykę historyczną, ale o historię własnej małej ojczyzny - miasta, dzielnicy, ulicy, budynku. Zainteresowanie lokalną historią, jej samodzielne eksplorowanie, otwiera na różnorodność, redukuje etnocentryzm i jest ważnym elementem kapitału kulturowego człowieka. Zgłębianie lokalnej historii daje również poczucie ciągłości i stabilności – własnej i miejsca, budując przywiązanie do miejsca i lokalną tożsamość.
Badania Marii Lewickiej dają zatem odpowiedź na pytanie, jak budować identyfikację mieszkańców z miejscem w sposób pozbawiony błędu etnocentryzmu, z uznaniem i szacunkiem dla wszystkich grup etnicznych i narodowych, które to miejsce współtworzyły.
Jak ocenili eksperci współpracujący z FNP, prace prof. Marii Lewickiej nad pamięcią miejsca wywarły wpływ na nauki społeczne, wykraczając daleko poza psychologię. Przyczyniły się do społecznego i psychologicznego zrozumienia pamięci zbiorowej. Większość publikacji laureatki ukazała się w czołowych czasopismach psychologicznych, prace były cytowane tysiące razy i stały się punktem zwrotnym dla badań w tej dziedzinie. Wiele instytucji i organizacji w całej Polsce prowadzi swoją praktyczną działalność w oparciu o koncepcje pamięci miejsca i przywiązania do miejsca opracowane przez prof. Marię Lewicką (m.in. Forum Dialogu, Centrum Żydowskie w Oświęcimiu czy Muzeum Polin).
O BADACZCE
Prof. Maria Lewicka jest psychologiem społecznym i środowiskowym. Obszary jej zainteresowań naukowych to: racjonalność myślenia i działania, procesy wartościowania i oceny społecznej, percepcja społeczna i relacje międzygrupowe, psychologia związków człowieka z miejscem zamieszkania, tożsamość i pamięć miejsca, przywiązanie do miejsca, zachowania ludzi w środowisku miejskim, mapy poznawcze otoczenia, pamięć zbiorowa, aktywność i bierność społeczna, kapitał społeczny i kulturowy oraz centralna Europa Wschodnia, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy i Litwy.
Maria Lewicka urodziła się w 1949 roku w Toruniu. Ukończyła studia w Instytucie Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1972 roku. W roku 1978 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie psychologii na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1993 roku - habilitację. Odbywała staże naukowe w Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, na Uniwersytecie Carleton w Ottawie w Kanadzie, Uniwersytecie Katolickim w Leuven w Belgii oraz Uniwersytecie w Bergen w Norwegii. W latach 1993-2004 pracowała jako profesor w Instytucie Psychologii Uniwersytetu w Tromso w Norwegii, a w latach 1996-2016 jako profesor nadzwyczajny na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2013 roku otrzymała tytuł naukowy profesora. Od 2016 roku tworzy, wraz z zespołem, studia psychologiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 2016 roku kierowała Katedrą Psychologii na Wydziale Humanistycznym (obecnie: Wydział Filozofii i Nauk Społecznych) tej uczelni, w latach 2019 - 2022 była dyrektorem Instytutu Psychologii, a obecnie kieruje Katedrą Psychologii Społecznej i Środowiskowej w tym Instytucie.
Jest autorką licznych artykułów naukowych i rozdziałów książek oraz dwóch książek: „Psychologia miejsca” i „Aktor czy obserwator: Psychologiczne mechanizmy odchyleń od racjonalności w myśleniu potocznym”. W latach 2006-2013 była redaktorką naczelną czasopisma „Psychologia Społeczna” (obecnie Social Psychological Bulletin) oraz członkinią rad redakcyjnych kilkunastu polskich i międzynarodowych czasopism z obszaru m.in. psychologii społecznej, psychologii środowiskowej i studiów miejskich. Za wkład w rozwój psychologii społecznej w Europie prof. Maria Lewicka została w 2008 roku wyróżniona Nagrodą im. Jeana Paula Codola, a w 2017 roku otrzymała medal za wybitne osiągnięcia naukowe Polskiego Towarzystwa Psychologii Społecznej. W 2022 roku została członkinią Academia Europaea. Jest także członkinią Komitetu Nauk Psychologicznych Polskiej Akademii Nauk.
TEGOROCZNI LAUREACI NAGRÓD FNP
Obok prof. Marii Lewickiej w 2023 r. laureatami zostali również prof. Rafał Latała, prof. Krzysztof Liberek i prof. Marcin Stępień.
Nauka w Polsce
kol/ agt/
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
