FNP nagrodziła prof. Gryko za opracowanie nowatorskich fotochemicznych metod syntezy związków organicznych, stanowiących istotny wkład w rozwój chemii organicznej.

Naukowcy od dziesięcioleci próbują wykorzystać reakcje zachodzące z udziałem światła w laboratoriach po to, aby przeprowadzać różne reakcje chemiczne w sposób bardziej wydajny, czysty i ekologiczny. Na tym właśnie polu działa prof. Dorota Gryko.

Kierowany przez nią zespół opracował unikalne fotokatalizatory oparte na strukturze porfirynoidów – naturalnych związków występujących m.in. w hemoglobinie i chlorofilu. Fotokatalizatory to specjalne substancje, które przyspieszają reakcje chemiczne zachodzące pod wpływem światła. Działają jak pośrednicy: pochłaniają energię światła, a następnie przekazują ją reagującym cząsteczkom, dzięki czemu reakcja zachodzi szybciej, łagodniej i bez potrzeby stosowania wysokich temperatur czy toksycznych metali ciężkich, takich jak ruten czy iryd (które obecnie są używane w wielu przemysłowych procesach chemicznych).

W praktyce oznacza to, że cząsteczki, które dotychczas trudno było „zmusić” do reakcji, dzięki fotokatalizatorom mogą być z łatwością przetwarzane w potrzebne związki organiczne, w procesach indukowanych jedynie światłem, czyli darmowym i niewyczerpywalnym źródłem energii. Co więcej, część tych reakcji może zachodzić w środowisku wodnym, co czyni je wyjątkowo przyjaznymi dla środowiska. Badania prowadzone przez prof. Dorotę Gryko to przykład zielonej chemii w praktyce – kierunku nauki, który dąży do ograniczenia zużycia energii, emisji odpadów i toksycznych substancji w przemyśle chemicznym.

Fotokataliza rozwijana przez prof. Dorotę Gryko to również technologia przyszłości, która może znaleźć zastosowanie w wielu obszarach gospodarki: w przemyśle farmaceutycznym (do projektowania i produkcji nowych leków i złożonych związków farmaceutycznych), w materiałoznawstwie (do tworzenia zaawansowanych barwników), w biologii molekularnej (do bezpiecznej modyfikacji biocząsteczek, znakowania białek i badania procesów zachodzących w żywych komórkach).

Badania realizowane przez prof. Dorotę Gryko pokazują, że chemia inspirowana naturą może być jednocześnie skuteczna, energooszczędna i w pełni ekologiczna. Światło, które jest podstawą życia na Ziemi, może zostać wykorzystane do tworzenia nowych cząsteczek, a w przyszłości być może także do rozwijania bardziej zrównoważonego przemysłu chemicznego. Dzięki pracy prof. Doroty Gryko Polska należy dziś do światowych liderów w dziedzinie fotochemii i fotokatalizy.

***

Dorota Gryko ukończyła studia chemiczne na Uniwersytecie Warszawskim w 1994 roku. Karierę naukową kontynuowała w Instytucie Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, gdzie w 1997 roku obroniła doktorat, a w roku 2008 uzyskała habilitację. W latach 1998–2000 odbyła staż podoktorski w North Carolina State University (USA). W 2007 roku pracowała jako visiting researcher w University of Texas w Austin (USA). W 2010 roku otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego chemii, a w 2015 roku - profesora zwyczajnego.

Jest autorką ponad 130 publikacji naukowych, publikowanych w prestiżowych czasopismach, a jej prace cytowano już ponad 6 tys. razy. Jest również współautorką czterech patentów i autorką sześciu rozdziałów książek naukowych. Pełni funkcję członka rad naukowych Instytutu Chemii Organicznej i Instytutu Chemii Fizycznej PAN, a także redakcji „Journal of Porphyrins and Phthalocyanines”, „Reaction Chemistry&Engineering”, „Asian Journal of Organic Chemistry” oraz „European Journal of Organic Chemistry”.

Jest członkinią Polskiego Towarzystwa Chemicznego i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 2023 roku została uhonorowana nominacją do Academia Net – międzynarodowej platformy prezentującej sylwetki wybitnych kobiet prowadzących badania naukowe.

Prof. Dorota Gryko jest laureatką wielu prestiżowych wyróżnień, w tym Nagrody Prezesa Rady Ministrów za doktorat (1998), Nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe (2019), Nagrody Marii Curie UMCS w Lublinie (2019) oraz Nagrody Polskiego Towarzystwa Chemicznego im. Świętosławskiego (2023). Dwukrotnie otrzymała grant w programie TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. (PAP)

Nauka w Polsce

ekr/ zan/