Zmarł biofizyk prof. Edward Darżynkiewcz, badacz mRNA

"Rozpoczęte przez Niego badania doprowadziły do odkrycia sposobu zwiększenia trwałości mRNA, które zostało zwieńczone jedną z największych komercjalizacji nauki w Polsce i nominacją uczestniczącego w badaniach zespołu do European Inventor Award" - przypomniał dziekan Wydziału Fizyki UW.

Prof. Edward Darżynkiewicz od początku swojej kariery zawodowej pracował w Zakładzie Biofizyki Instytutu Fizyki Doświadczalnej Wydziału Fizyki UW. Pod koniec aktywności naukowej pełnił też funkcję kierownika stworzonego przez siebie Laboratorium Biologii Molekularnej i Biofizyki w Centrum Nowych Technologii UW.

Był współautorem niemal 200 publikacji naukowych. Został uhonorowany medalem im. Leona Marchlewskiego za wybitne osiągnięcia w zakresie biologii molekularnej. Współpracował z najwybitniejszymi badaczami mRNA na świecie.

"Był wspaniałym kolegą i opiekunem młodych ludzi zaczynających karierę naukową" - podkreślił dziekan.

Edward Darżynkiewicz ukończył w 1965 r. II Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Skarżysku-Kamiennej. W latach 1965-1970 studiował na Wydziale Chemii UW. "Jego zainteresowania zagadnieniami z pogranicza chemii, biologii i fizyki spowodowały, że pracę magisterską wykonał w Zakładzie Biofizyki, w Instytucie Fizyki Doświadczalnej Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, pod kierunkiem prof. Davida Shugara. Prof. Shugar był też promotorem jego rozprawy doktorskiej, obronionej w 1976 r." - napisał w notce wspomnieniowej na stronie Wydziału Fizyki UW Jan Antosiewicz.

W 1978 r. Edward Darżynkiewicz wyjechał na staż podoktorski do laboratorium Aarona Shatkina w Roche Institute of Molecular Biology w Nutley (USA). W 1975 r. Aaron Shatkin dokonał przełomowego odkrycia unikalnej struktury czapeczki (kapu) na końcu 5′ mRNA reowirusa, co wywarło głęboki wpływ na stan wiedzy na temat biogenezy mRNA.

Edward Darżynkiewicz rozpoczął badania kapu. Po powrocie w 1980 r. do Polski, "w której możliwości rozwoju naukowego były więcej niż skromne, Edward Darżynkiewicz postanowił kontynuować badania rozpoczęte u Shatkina, a jego pomysłem stały się chemiczne modyfikacje kapu i wykorzystywanie zmodyfikowanych kapów w różnego typu badaniach biologicznych i biofizycznych" - zaznaczył Antosiewicz. "Było bardzo ciężko, wobec wszechogarniającej niemocy w ówczesnej Polsce, ale pomysł okazał się 'strzałem w dziesiątkę'" - dodał autor notki.

"Pomysł ten 20 lat później uczynił go jednym z najbardziej rozpoznawalnych na świecie badaczy z Uniwersytetu Warszawskiego i sprawił, że można go nazwać jednym z najwybitniejszych polskich uczonych przełomu XX i XXI wieku" - czytamy w notce.

Rozpoczęte przez prof. Darżynkiewicza badania doprowadziły do odkrycia sposobu zwiększenia trwałości mRNA, które zostało zwieńczone jedną z największych komercjalizacji nauki w Polsce. "W grudniu 2010 r. podpisana została umowa licencyjna z firmą farmaceutyczną BioNTech AG z Mainz (Niemcy), obejmująca prawo wyłączności korzystania z wynalazków objętych patentami zatytułowanymi 'Synthesis and use of anti-reverse phosphorothioate analogs of the messenger RNA cap' oraz 'mRNA Cap Analogs', w zastosowaniach terapeutycznych (opracowanie nowej generacji szczepionek przeciwnowotworowych opartych na komórkowo stabilnych mRNA)" - napisał Antosiewicz.

Za związane z tymi patentami odkrycia, prof. Jacek Jemielity, prof. Edward Darżynkiewicz, dr hab. Joanna Kowalska i współpracujący zespół naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego otrzymali w 2018 r. nominację do nagrody European Inventor Award w kategorii badania, za wynalezienie „informacyjnego RNA o zwiększonej stabilności”.

Jak tłumaczyli w rozmowie z PAP w 2018 r. badacze, wynalazek, który otrzymał nominację do nagrody - przyznawanej przez Europejski Urząd Patentowy, to technika polegająca na subtelnej modyfikacji informacyjnego RNA (mRNA); rozwiązanie alternatywne wobec wprowadzania zmian w DNA - które jest procesem kosztownym, trudnym i ryzykownym. "Można powiedzieć, że mRNA jest 'przepisem' na białko: gen w naszych komórkach przepisywany jest właśnie na informacyjne RNA" - mówił wówczas prof. Edward Darżynkiewicz.

Jak opisywał, w stanie naturalnym mRNA jest cząsteczką zbyt nietrwałą, żeby zastosować ją w terapiach. "Nasz wynalazek polega na tym, że przez subtelną chemiczną modyfikację bardzo niewielkiego fragmentu udało się zwiększyć czas życia takiego mRNA, 'wyłamując zęby' enzymom odpowiedzialnym za jego degradację" - wyjaśniał Darżynkiewicz.

Mówił też wtedy, że odkryta technika zaczęła znajdować już konkretne zastosowania - pod koniec 2017 r. rozpoczęto badania kliniczne nad opartą na odkryciu polskich uczonych spersonalizowaną szczepionką przeciw nowotworom. "Oznacza to, że w tej chwili badania kliniczne (nad lekami na nowotwory - PAP) można oderwać od danego typu nowotworów i w tych samych badaniach klinicznych można próbować leczyć pacjentów, którzy cierpią na różne ich typy" - podkreślał Darżynkiewicz.

Prof. Edward Darżynkiewicz był współautorem 192 publikacji, cytowanych ponad 6 tysięcy razy (wg bazy SCOPUS).

Współpracował z najwybitniejszymi badaczami mRNA na świecie, jak Robert E. Rhoads (Louisiana State University), Ugur Sahin (Johannes Gutenberg University of Mainz), Nahum Sonenberg (McGill University), Stephen Cusack i Iain Mattaj (European Bioinformatics Institute), Thomas Preiss (Australian National University), Janusz M. Bujnicki (United Way) i Ryszard Kierzek (Polska Akademia Nauk).

"Edward był wspaniałym kolegą i opiekunem młodych ludzi zaczynających karierę naukową. Był zaangażowany w działalność społeczną i charytatywną. Bardzo lubił Warmię i Mazury, gdzie spędzał sporo czasu. Lubił też podróże" - napisał Antosiewicz w notce wspomnieniowej.(PAP)

Nauka w Polsce

bar/