Ozon (O3) jest gazem reaktywnym w dwóch warstwach atmosfery, stratosferze (na wysokości od około 15 do 50 km) i troposferze (na wysokości około 15 km). Dobrze znana warstwa ozonowa w stratosferze chroni życie na Ziemi przed promieniowaniem ultrafioletowym Słońca.

„Dziura ozonowa” jest wynikiem naturalnych wahań ozonu w atmosferze, ale również emisji przez człowieka gazów, które trafiają do stratosfery i degradują cząsteczki ozonu. W jej wyniku do Ziemi dociera nadmiar promieniowania słonecznego, które stanowi zagrożenie dla zdrowia. O problemie zrobiło się głośno w latach osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych XX wieku.

16 września 1987 r. w Montrealu (Kanada) podpisano międzynarodowe porozumienie - protokół montrealski. Jego celem było m.in. globalne przeciwdziałanie ubytkom w „płaszczu” ozonowym Ziemi, a przede wszystkim wycofanie substancji zubożających warstwę ozonową, w tym związków freonu (CFC).

Jak podaje Ministerstwo Klimatu i Środowiska, w raporcie Panelu Naukowego protokołu montrealskiego stwierdzono, że wskutek działań podejmowanych w ramach protokołu, od 2000 r. następuje stopniowe odradzanie się warstwy ozonowej. Doprowadzi ot do powrotu stężeń ozonu w stratosferze nad północną półkulą Ziemi do pierwotnego stanu już w 2030 r., nad półkulą południową do 2050 r., a nad regionami polarnymi do 2060 r. Wycofanie 99 proc. szkodliwych dla powłoki ozonowej substancji udaremniło emisję 135 miliardów ton równoważnika CO2 w okresie od 1990 r. do 2010 r.

W 2016 r. w Kigali (Rwanda) popisano poprawki do protokołu montrealskiego. Mają one na celu dalsze ograniczenie wzrost efektu cieplarnianego. Działania określone w dokumencie mogą zapobiec wzrostu temperatury Ziemi nawet o pół stopnia Celsjusza do końca wieku. Wymaga to podjęcia przez wszystkie kraje świata działań w zakresie efektywności energetycznej. Efekt ten może być osiągnięty dzięki wycofywaniu wodorofluorowęglowodorów (HFC) i gazów cieplarnianych.

Jak oszacowali w 2021 r. na łamach "Nature" brytyjscy naukowcy z University of Exeter, bez globalnego zakazu używania związków freonu (CFC) ziściłby się scenariusz „wypalonej Ziemi”. Niedobór ozonu i promieniowanie UV doprowadziłyby do wyniszczenia roślinności, wzrostu stężenia CO2 w atmosferze, a same freony powodowałyby dodatkowy efekt cieplarniany.

Ich zdaniem protokół montrealski dał Ziemi szansę na uniknięcie tego scenariusza.

Z powodu CFC globalna temperatura do 2100 roku miałaby bowiem wzrosnąć o dodatkowe 2,5 st. C. Zakaz ochronił bowiem planetę na dwa sposoby. Po pierwsze, wyeliminował cieplarniany wpływ tych gazów, który do końca wieku miałby spowodować wzrost temperatury na Ziemi o dodatkowy 1,7 st. C. Po drugie ochronił warstwę ozonową, która w latach 40. obecnego wieku uległaby załamaniu.

W efekcie do roku 2100 w warstwie nad tropikami byłoby 60 proc. mniej ozonu. To ubytek dużo większy, niż kiedykolwiek obserwowano nad Antarktydą.

Dodatkowo do roku 2050 promieniowanie UV w Europie, USA i w innych rejonach na średnich szerokościach geograficznych byłoby równie silne, jak na terenie tropików. Z jego powodu zdolność roślin i gleby do pochłaniania dwutlenku węgla dramatycznie spadłaby.

Do końca obecnego stulecia 580 mld ton mniej dwutlenku węgla zostałoby zgromadzone w lasach, innych rodzajach wegetacji oraz w glebie. Z tego powodu w atmosferze byłoby go 40-50 proc. więcej, niż bez freonów, co spowodowałoby dodatkowy wzrost globalnych temperatur o 0,8 st. C.

Łącznie freony bezpośrednio i pośrednio doprowadziłyby do końca stulecia do ogrzania Ziemi o dodatkowe 2,5 st. C.

Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej został ustanowiony przez ONZ. Tegoroczne hasło obchodów - „Advancing Climate Action” - wskazuje na potrzebę zwiększenia świadomości nie tylko w kontekście ochrony warstwy ozonowej, ale również istotnej roli postanowień protokołu montrealskiego dotyczących walki ze zmianami klimatu.

Szczegółowe informacje i materiały dotyczące obchodów są dostępne na stronie przygotowanej przez Sekretariat Ozonowy Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP). (PAP)

kol/ agt/