Hematolog podkreślił, że jest szczęśliwy, iż komitet noblowski postanowił nagrodzić właśnie te badania. – Nagroda Nobla, którą otrzymali dziś Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi, wiąże się z naszą pracą – zaznaczył.

Tegoroczni laureaci w dziedzinie fizjologii i medycyny przyczynili się do ogromnego postępu w zrozumieniu mechanizmów obwodowej tolerancji immunologicznej zależnej od komórek T-regulatorowych.

Prof. Kałwak przypomniał, że japoński naukowiec Shimon Sakaguchi jako pierwszy odkrył, iż za tolerancję immunologiczną odpowiadają tzw. komórki T supresorowe, później nazwane komórkami T-regulatorowymi (Treg). Jeśli komórki te nie funkcjonują prawidłowo, występuje ich niedobór lub brak, organizm rozwija liczne choroby autoimmunologiczne zagrażające życiu. Badania te przeprowadzono na tzw. scurfy mice – myszach z charakterystycznymi plamkami.

W 2001 r. Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell zmapowali genom ludzki i odkryli, że mutacja genu FOXP3, zlokalizowanego na chromosomie X, uniemożliwia produkcję limfocytów T-regulatorowych. Mutacja ta odpowiada za objawy chorobowe zespołu IPEX – ciężkiego, wrodzonego niedoboru odporności, a właściwie zespołu dysregulacji immunologicznej, występującego wyłącznie u chłopców. Tym właśnie zespołem chorobowym zajmują się lekarze z wrocławskiego „Przylądka Nadziei” – Ponadregionalnego Centrum Onkologii Dziecięcej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego i Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

– W 2016 r. przeszczepiliśmy komórki krwiotwórcze od matki dziecku z zespołem IPEX. Pacjent był w stanie bardzo ciężkim. Wspólnie z zespołem z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego wdrożyliśmy terapię immunosupresyjną, by zahamować nadmierną reakcję immunologiczną objawiającą się m.in. cukrzycą insulinozależną, ciężką enteropatią, sterydoopornym zespołem nerczycowym, zmianami skórnymi i zaburzeniami w ośrodkowym układzie nerwowym. Dopiero po opanowaniu tych objawów możliwe było przeszczepienie komórek krwiotwórczych, czyli wymiana zdefektowanego układu immunologicznego, co uratowało życie dziecka. Pacjent miał wówczas dwa lata – dziś jest zdrowym nastolatkiem i mieszka na północy Polski – opowiedział prof. Kałwak.

Jak wyjaśnił, komórki T-regulatorowe są dla organizmu zbawienne, gdy działają prawidłowo, ale mogą też stanowić zagrożenie – np. w chorobach nowotworowych. – Nowotwory w obecności komórek Treg „czują się świetnie”. My, onkolodzy, powinniśmy więc raczej hamować proliferację tych komórek, by odpowiedź immunologiczna wobec komórek nowotworowych nie była zaburzona. To bardzo złożony problem równowagi w medycynie – zaznaczył profesor.

Jego zdaniem rozwój immunologii, do którego przyczynili się nobliści, w ogromnym stopniu wpłynął na praktykę kliniczną. Obecnie rozwijane są terapie komórkowe, pozwalające na bezpośrednią ingerencję w procesy autoimmunizacji. W przypadku defektu IPEX trwają już na świecie prace nad terapią genową – zamiast przeszczepiania komórek hematopoetycznych (krwiotwórczych) dzieciom można podać im zmodyfikowane genetycznie komórki z prawidłowym genem FOXP3. Dzięki temu objawy autoimmunologiczne nie wystąpią, a już obecne – ustąpią. Pierwszy taki pacjent otrzymał terapię w Stanford, w USA w 2024 r.

– Tolerancja immunologiczna jest kluczem do sukcesu nie tylko w leczeniu zespołu IPEX, ale także cukrzycy typu 1 (diabetes mellitus). Ogromne doświadczenie kliniczne w tej dziedzinie ma zespół prof. Piotra Trzonkowskiego z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego – to pionierski ośrodek o renomie międzynarodowej pod względem badań klinicznych z wykorzystaniem komórek Treg u pacjentów z cukrzycą – podkreślił prof. Kałwak.

Dodał, że rozwój wiedzy o tolerancji immunologicznej daje nadzieję także pacjentom ze schorzeniami takimi jak stwardnienie rozsiane, toczeń rumieniowaty układowy, nieswoiste zapalenia jelit czy wrodzone niedobory odporności, tzw. zespoły dysregulacji immunologicznej. W przyszłości naukowcy z Wrocławia planują zastosować komórki Treg w leczeniu choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi, która występuje po przeszczepie szpiku, gdy układ immunologiczny działa zbyt silnie. Nowa terapia ma być znacznie łagodniejsza i mniej toksyczna niż dotychczasowe metody.

W ramach Europejskiej Grupy ds. Transplantacji polscy naukowcy i klinicyści współpracują m.in. z ośrodkiem w Seattle, w którym pracuje tegoroczna noblistka. Prof. Kałwak i jego zespół są współautorami pracy opublikowanej w 2018 r., podsumowującej wszystkie dotychczasowe przeszczepienia wykonane u pacjentów z zespołem IPEX na całym świecie (pierwszy autor pochodził z Mediolanu, a tzw. senior author – z Uniwersytetu w Stanford w USA). (PAP)

kol/ bar/ mhr/