Rafał Pietrucień (ur. w 1967 r.), dziś zastępca prezydenta Torunia, był 7-letnim chłopcem, gdy jego tata, Czesław Pietrucień, pracownik Instytutu Geografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wyruszył na północ, na wyspy archipelagu Svalbard – tereny Norwegii położone w odległości zaledwie ok. 1300 km od bieguna północnego.

Polska Agencja Prasowa: To była jego pierwsza wyprawa badawcza?

Rafał Pietrucień: O, nie. Tata od dawna interesował się geografią i hydrologią Bałtyku. Badał relacje między morzem a lądem od Estonii po Niemcy, ale zakochał się w Arktyce. Gdy w 1975 r. grupa studentów UMK planowała ekspedycję na Svalbard, powiedział: „Nie będziecie spać w namiotach. Zbuduję wam domek”. I zbudował.

PAP: W tamtych czasach to brzmiało jak szaleństwo.

R.P.: A jednak się udało. Domek zaprojektował sam. W Chełmży, w zakładach Stolbud, powstała drewniana konstrukcja, którą potem rozłożono, spakowano i wysłano statkiem. 26 kwietnia 1975 r. dotarła na Kaffioeyra. Wtedy zaczęło się rozładowywanie i przenoszenie elementów po śniegu, w trudnych warunkach. Kwiecień na Svalbardzie to jeszcze głęboka zima. Tata opowiadał, że czterech niosło jedną belkę, a piąty pomagał, gdy ktoś się zapadł w zaspę. Wrócili wyczerpani, ale domek stanął.

PAP: I stoi do dziś.

R.P.: Tak, choć rozbudowany. Tata narysował w liście do nas szkic jego położenia – mam ten rysunek do dziś. W kolejnych latach wracał na Svalbard wielokrotnie. Przez dwa lata był też stypendystą Fundacji Humboldta w Kilonii, gdzie badał Bałtyk i Morze Północne. Niestety, w 1995 r., gdy przygotowywał kolejną ekspedycję, zginął w wypadku samochodowym.

PAP: Pojechał pan wtedy na Svalbard w jego miejsce.

R.P.: Tak, razem z kuzynem. Chcieliśmy uczcić jego pamięć. Umieściliśmy w domku tablicę pamiątkową – wisi tam do dziś. Ale najważniejsze jest to, że stacja działa nieprzerwanie od pół wieku. Kolejne pokolenia studentów i naukowców z Torunia prowadzą tam badania: geomorfologiczne, hydrologiczne, klimatologiczne. To trwały pomnik toruńskiej nauki.

PAP: A pan sam z wykształcenia jest…

R.P.: Hydroklimatologiem. Skończyłem geografię, jak moi rodzice. Mama też była geografem, a żona – poznana na studiach – jest dziś doktorem hydrologii. Geografię miałem we krwi. Rodzice chcieli, żebym poszedł na prawo, ale ja byłem pewien: tylko geografia.

PAP: To tłumaczy, dlaczego tak naturalnie mówi pan o morenach i lodowcach.

R.P.: (śmiech) Tak, to mój język. Potem zrobiłem jeszcze studia z zarządzania i planowania przestrzennego, ale to geografia nauczyła mnie patrzeć na świat w sposób systemowy.

PAP: Pamięta pan emocje siedmiolatka, który żegnał ojca ruszającego w nieznane?

R.P.: Bardzo dobrze. Bałem się. Wyjeżdżał na kilka miesięcy, od czerwca do września. Pamiętam, jak pakował sprzęt, jak znikał. Pisaliśmy listy – mam ich cały karton. I pamiętam noc, gdy wrócił: jak niedźwiedź stanął w drzwiach z ogromnym plecakiem i brodą prawie do pasa. Nigdy jej wcześniej nie nosił. Zamarłem, patrząc na niego. Tego się nie zapomina.

PAP: Wtedy komunikacja była zupełnie inna.

R.P.: Tak. Dziś, gdy jadę na Svalbard, mam telefon satelitarny, GPS, internet. A oni wtedy byli odcięci od świata. Listy szły tygodniami, tęsknota była ogromna. Kiedy po raz pierwszy poleciałem tam w 1995 r., zrozumiałem, jak twardzi musieli być ci ludzie. W 2022 r. wróciłem tam ponownie, już w zupełnie innej rzeczywistości technologicznej.

PAP: Svalbard też się zmienił.

R.P.: Bardzo. Longyearbyen – stolica archipelagu – to dziś turystyczne miasteczko. W knajpkach słychać języki z całego świata, również polski. Hotele rosną, choć Norwegowie próbują to ograniczać. W 1995 r. spaliśmy pod lotniskiem w namiotach, a dziś dostaje się listę hoteli do wyboru. Niestety, w tym wszystkim znikła dzikość. Lodowce się cofają, lód znika, niedźwiedziom jest coraz trudniej. Gdy kiedyś do stacji UMK płynęliśmy jachtem „Oceania”, zajmowało to 16 godzin. Teraz szybka łódź robi trasę w trzy. Kiedyś nie spotkaliśmy nikogo, dziś na wodzie mijają się wycieczkowce.

PAP: Norwegowie próbują ograniczać ruch turystyczny.

R.P.: Tak. Od tego roku obowiązują nowe przepisy – po raz pierwszy od 20 lat. Duże statki nie mogą wpływać do fiordów. I dobrze. Ten teren musi pozostać jak najbardziej naturalny. W 1995 r. nie widzieliśmy tam nikogo, teraz to miejsce pełne ludzi i technologii. Świata jednak nie da się zatrzymać.

PAP: Czuje pan, że to miejsce jest wciąż „pańskie”, rodzinne?

R.P.: O, tak. Kiedy po latach dopływałem do Kaffioeyra i z daleka zobaczyłem ten sam domek, który tata rysował, miałem wrażenie, że on tam jest. Czułem jego obecność. Koledzy pracujący w bazie opowiadali, że gdy czasem drzwi same się zamkną, zawsze ktoś powie: „to pewnie Czesiu”. Dbał, by nie tracić cennego ciepła i unikać przeciągów. Wierzę, że duchowo wciąż tam jest i że cieszy się, widząc, jak jego dzieło trwa.

PAP: To 50. sezon badawczy w bazie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

R.P.: Może uda mi się jeszcze kiedyś tam polecieć, choćby na chwilę. Mam 58 lat, więc pewnie będzie to moja ostatnia podróż na Svalbard. Chciałbym tylko raz jeszcze zobaczyć ten domek i pożegnać się z miejscem, które ojciec stworzył z marzeń i odwagi.

***

Stacja UMK na Svalbardzie, założona w 1975 r. przez prof. Czesława Pietrucienia, działa do dziś jako zaplecze badań polarnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Domek, który zaprojektował badacz, wciąż stoi na Kaffioeyra — i jest symbolem pięćdziesięciu lat toruńskiej nauki w Arktyce.

Mieszko Czarnecki (PAP)

cmm/ bar/