Jak zaznaczono, powstał on w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ścisłej współpracy z prezesem PAN, przedstawicielami dyrektorów instytutów PAN oraz związkami zawodowymi. Jak wskazano, potrzeba nowelizacji wynika z analiz resortu, głosu samego środowiska oraz dynamicznych zmian w otoczeniu.

Projektodawcy wymienili siedem głównych celów nowelizacji, m.in. wzrost efektywności i przejrzystości działania PAN, wzmocnienie integracji jej środowiska naukowego oraz zwiększenie atrakcyjności jako miejsca pracy. Projektowane przepisy mają również wzmocnić etykę i odpowiedzialność zawodową, zwiększyć zdolność Akademii do reagowania na współczesne wyzwania, umocnić jej pozycję międzynarodową oraz jej rolę jako instytucji publicznego zaufania.

Kluczową zmianą ma być usprawnienie procesów decyzyjnych. Planuje się powołanie Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych, wraz z jego prezydium. Ma to umożliwić szybsze podejmowanie decyzji i lepszą koordynację między jednostkami.

Zwiększone mają zostać także kompetencje prezesa PAN w zakresie koordynacji strategicznej i reprezentacji PAN.

Jak wyjaśniono, nowe przepisy mają na celu zacieśnienie współpracy między korporacją uczonych a instytutami naukowymi PAN. Mają temu służyć m.in. nowe mechanizmy koordynacji, wspólne platformy decyzyjne oraz uproszczona struktura organizacyjna mająca sprzyjać budowie wspólnej tożsamości środowiskowej, wymianie doświadczeń i realizacji interdyscyplinarnych projektów badawczych.

„Proponowane rozwiązania mają stworzyć ramy organizacyjne i proceduralne, które umożliwią trwalsze i efektywniejsze powiązanie korporacji uczonych z instytutami naukowymi PAN, promowanie kulturowej spójności środowiska naukowego PAN oraz zwiększenie zdolności PAN do prowadzenia skoordynowanych, interdyscyplinarnych działań badawczych” - wskazano w uzasadnieniu.

Projekt przewiduje również zmiany mające zwiększyć atrakcyjność PAN jako miejsca pracy. Planowane jest ujednolicenie praktyk kadrowych w różnych jednostkach PAN i ułatwienia w dostosowaniu zatrudnienia do specyfiki prowadzonych projektów badawczych. Rozszerzony ma być także katalog stanowisk, przewidziano wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia oraz przejrzystych kryteriów ocen okresowych.

Wzmocniona zostanie etyka i odpowiedzialność zawodowa. Wprowadzony ma być rozbudowany system odpowiedzialności dyscyplinarnej z nowymi procedurami i rozszerzonym katalogiem kar. Orzeczenia dyscyplinarne będą rejestrowane w ogólnopolskim systemie POL-on. Powołany zostanie także mediator pracowników i doktorantów PAN.

Nowe przepisy mają dookreślić też funkcjonowanie Komisji do spraw etyki w nauce.

Nowością ma być możliwość tworzenia przez PAN i jej instytuty spółek celowych oraz fundacji. Rozwiązanie to ma zwiększyć elastyczność finansową i otworzyć nowe drogi dla pozyskiwania środków, komercjalizacji wyników badań oraz współpracy z sektorem prywatnym.

Projekt umożliwia też powoływanie w instytutach naukowych międzynarodowych komitetów doradczych, które pomogą jednostkom rozwój jednostek zgodny z kierunkami rozwoju światowej nauki.

Rząd ma go przyjąć do końca tego roku.

Ustawa o PAN z 2010 r. była wielokrotnie w ostatnich latach poddawana przez kolejne ministerstwa nauki próbom reformy. Jak przypomniano w opisie najnowszego projektu, dotychczasowe inicjatywy - takie jak „Projekt PIN PAN”, „Projekt PAN Beta”, „Biała księga reform PAN” czy „Środowiskowy projekt ustawy”, były rozproszone i często wzajemnie niespójne. Oceniono, że brakowało w nich jednolitej wizji reformy, co utrudniało prowadzenie prac legislacyjnych i pogłębiało poczucie impasu w środowisku naukowym.

Reforma PAN była też jednym z najważniejszych planów na 2024 r. b. szefa resortu nauki w rządzie Donalda Tuska - Dariusza Wieczorka. Opublikowany w połowie lipca 2024 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji projekt noweli ustawy wywołał jednak niezadowolenie akademików. Przewidywał on m.in. przeniesienie nadzoru nad PAN z premiera na ministra nauki. Ostra polemika między przedstawicielami PAN i resortu nauki trwała m.in. na łamach mediów.

Po dymisji Wieczorka i objęciu w styczniu 2025 r. stanowiska ministra nauki przez Marcina Kulaska nad opracowaniem założeń nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk pracował zespół złożony z przedstawicieli resortu nauki, prezydium PAN, instytutów i pracowników.

PAN to podmiot systemu szkolnictwa wyższego i nauki, który obejmuje różnorodne jednostki i gremia. Akademia realizuje swoje cele poprzez działania korporacji uczonych, kilkudziesięciu instytutów naukowych (w tym międzynarodowych), a także poprzez jednostki pomocnicze PAN. (PAP)

lt/ agt/