Atacama Cosmology Telescope (ACT), czyli Teleskop Kosmologiczny Atakamy, zakończył działanie w 2022 roku, ale końcowe opracowanie zebranych przez niego danych ukazało się dopiero teraz w serii artykułów czasopiśmie naukowym „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”.

Trzy artykuły szczegółowo opisują szósty, największy zestaw danych z tego teleskopu. Dane te okazały się pomocne w kilku istotnych problemach współczesnej astronomii. Będą teraz przydatne naukowcom przez kolejne lata.

Atacama Cosmology Telescope to 6-metrowy radioteleskop pracujący na falach milimetrowych. Zbudowano go na pustyni Atakama w Chile na wygasłym wulkanie Cerro Toco, na wysokości 5190 metrów n.p.m. Był jednym z najwyżej położonych teleskopów naziemnych. Pierwsze światło uzyskał w 2007 roku. Przeszedł dwie duże modernizacje odbiorników i ostatecznie zakończono jego użytkowanie w 2022 roku. Teleskop był finansowany przez amerykańską National Science Foundation, w badaniach brali udział naukowcy z wielu amerykańskich instytucji oraz z innych krajów.

Celem projektu były badania kosmicznego mikrofalowego promieniowania tła i wywnioskowanie na tej podstawie informacji na temat Wszechświata, a w szczególności kosmologii.

Do najważniejszych rezultatów należy potwierdzenie, że wartości pomiarów stałej Hubble’a (która opisuje tempo ekspansji Wszechświata) uzyskane z obserwacji na bardzo dalekich odległościach kosmologicznych są różne od wartości tego parametru uzyskanych z obserwacji bliskiego kosmosu. Potwierdza to istnienie tzw. rozbieżności Hubble’a (ang. Hubble tension), która stanowi duże wyzwanie dla obecnych modeli kosmologicznych opisujących Wszechświat.

Kolejnym wkładem teleskopu w badania kosmosu było wykluczenie wielu tzw. modeli rozszerzonych, czyli teoretycznych alternatyw dla standardowego modelu kosmologicznego.

Dzięki obserwacjom przy pomocy ACT opracowano nowe mapy polaryzacji mikrofalowego promieniowania tła, co jest uzupełnieniem dla map temperatury uzyskanych przez satelitę Planck. Ogólnie ACT oraz Planck dobrze się uzupełniały. Planck był satelitą Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), wystrzelonym w 2009 roku, z zadaniem wykonania dokładnej mapy mikrofalowego promieniowania tła. Teleskop ACT wypełnił niektóre luki pozostałe po misji Planck. Dodatkowo mapy uzyskane przez ACT są ostrzejsze niż te z Plancka, ponieważ ACT był radioteleskopem o średnicy 6 metrów, a radioteleskop Plancka miał jedynie pół metra średnicy. (PAP)

cza/ zan/