Nad panoramą Piwnic, niewielkiej miejscowości w województwie kujawsko-pomorskim, dominują białe czasze dwóch radioteleskopów. Większy - o średnicy 32 metrów - jest największym takim instrumentem w naszej części Europy. Mniejszy, piętnastometrowy, powstał w latach 70. XX wieku, do obserwowanie Drogi Mlecznej i śledzenia aktywności Słońca.

„Astronomowie obserwują Wszechświat na falach radiowych, by uzupełnić to, co widzimy na falach widzialnych” – powiedział PAP dr Gracjan Maciejewski z Obserwatorium Astronomicznego UMK.

Piwniczna placówka należy do międzynarodowej sieci obserwatoriów VLBI. „Łącząc radioteleskopy oddalone od siebie np. o tysiąc kilometrów uzyskujemy rozdzielczość na falach radiowych taką, jaką miałby jeden radioteleskop o średnicy zwierciadła wynoszącej tysiąc kilometrów” – wyjaśnił dr Maciejewski.

Jednak oprócz dwóch radioteleskopów naukową atrakcją Obserwatorium są również cztery teleskopy optyczne. Ich kopuły stoją nieco ukryte na polanie placówki.

„Naszą największą dumą jest teleskop Schmidta-Cassegraina o średnicy zwierciadła 90 cm. Jest to największy teleskop optyczny znajdujący się w Polsce” – przyznał dr Maciejewski. Służy od lat 60. XX wieku. Na początku lat 90. wyposażono go w nowoczesne detektory elektroniczne, tzw. kamery CCD i do dzisiaj jest unowocześniany.

Jednak najciekawszym teleskopem znajdującym się w Obserwatorium jest legendarny teleskop Drapera - jeden z najstarszych instrumentów optycznych w Polsce. Przypłynął do Polski w latach 40. XX wieku jako dar Harvard College Observatory dla nowego Obserwatorium uniwersyteckiego w Toruniu.

„Astronomowie do dnia dzisiejszego korzystają z wyników uzyskanych niemalże sto lat temu za pomocą tego instrumentu” – wyjaśnił rozmówca PAP. Tym historycznym osiągnięciem był przegląd spektroskopowy gwiazd widocznych na niebie.

„Jeśli wykonujemy zdjęcie nieba, obraz gwiazdy jest zbliżony do punktu. Amerykańscy astronomowie rozszczepili światło za pomocą pryzmatu obiektywowego, który zakładali na obiektyw teleskopu. Dzięki temu na jednej kliszy fotograficznej rejestrowano dziesiątki widm gwiazd. Analiza tych widm umożliwiła określenie ilości pierwiastków chemicznych znajdujących się w atmosferach gwiazd, jak wodór czy hel. To przyczyniło się do stworzenia klasyfikacji widmowej gwiazd” – opisał dr Maciejewski.

Teleskop Drapera był też pierwszym, który pozwolił na utrwalenie obserwacji astronomicznych na kliszy fotograficznej. „Wcześniej - przed erą klisz fotograficznych - wykonywano obserwacje jedynie wizualne. Jeżeli astronom zobaczył coś ciekawego, to nie miał dowodów na swoje spostrzeżenia” – powiedział uczony.

Jak wyjaśnił, obserwacje nieba za pomocą teleskopów w Piwnicach prowadzą przede wszystkim studenci i doktoranci UMK. Część wyników jest też wykorzystywana w publikacjach naukowych. Jednak Obserwatorium jest też otwarte dla astronomów – amatorów.

„Mamy świetne warunki, nasza polana doskonale nadaje się do tego by, rozbić namioty, rozłożyć sprzęt obserwacyjny i dokonywać różnego rodzaju obserwacji amatorskich nieba” – zachęca rozmówca PAP.

W dodatku panoramę Piwnic można oglądać bezpośrednio na stronie internetowej Obserwatorium. Taką możliwość przygotowano z myślą o miłośnikach astronomii, którzy wieczorem mogą ocenić, czy warto przyjeżdżać na obserwacje z Torunia i czy niebo jest wystarczająco bezchmurne.

Jedynym, co utrudnia astronomiczne obserwacje, jest zanieczyszczenie nieba światłem. „Wprawdzie na obszarze naszego Obserwatorium niebo jest ciemniejsze niż w Toruniu, jednak kierując teleskop w kierunku południowym – który najbardziej interesuje astronomów - zwykle mamy do czynienia z silną poświatą” – powiedział dr Maciejewski.

Kilkadziesiąt lat temu ten problem nie był znaczący, ale teraz ze względu na rozwój miasta tzw. zanieczyszczenie światłem jest dość istotne i zdecydowanie przeszkadza w obserwacjach.

PAP – Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska

agt/