Kraje europejskie w wielu dziedzinach nie są w stanie pojedynczo konkurować ze Stanami Zjednoczonymi, dotyczy to także wielkich inwestycji w infrastrukturę do badań astronomicznych. Połączenie sił różnych krajów i uzyskanie dostępu do nieba półkuli południowej było dyskutowane przez europejskich astronomów w latach 50. XX wieku.

Ideę wcielono w życie w 1962 roku, kiedy to kilka krajów podpisało międzynarodową konwencję o powołaniu ESO. Przy czym ESO – Europejskie Obserwatorium Południowe, to skrócona nazwa, natomiast pełna oficjalna nazwa organizacji brzmi: Europejska Organizacja do Badań Astronomicznych z Półkuli Południowej.

Obecnie ESO zrzesza piętnaście państw. W gronie tym brakuje Polski, ale od kilku lat polscy astronomowie starają się o wstąpienie do ESO. Rząd poważnie rozważa korzyści gospodarczo-technologiczne z takiego kroku, na razie jednak formalnych rozmów z ESO Polska nie rozpoczęła.

Początkowo rozważano umiejscowienie teleskopów ESO w Afryce Południowej, ostatecznie jednak zdecydowano się na Chile. Okazało się to bardzo dobrym wyborem. Klimat pustyni Atakama powoduje, że jest to jedno z najlepszych miejsc na powierzchni Ziemi do prowadzenia obserwacji astronomicznych.

Współcześnie ESO posiada w Chile trzy obserwatoria. Najstarszym jest La Silla. Kolejną inwestycją było Obserwatorium Paranal, w którym pracuje Bardzo Duży Teleskop (VLT) – zespół czterech teleskopów optycznych o średnicach zwierciadeł po 8,2 metra, wspomaganych przez cztery pomocnicze o wymiarach po 1,8 metra. Dodatkowo w Paranal pracują dwa spore teleskopy do wykonywania przeglądów całego nieba w zakresie widzialnym oraz w podczerwieni.

Najnowsze obserwatorium ESO znajduje się na płaskowyżu Chajnantor, na wysokości około 5000 m n.p.m. Jest tam rozmieszczona sieć radioteleskopów ALMA, będąca projektem globalnym, w którym Europę reprezentuje właśnie ESO. Sieć anten ALMA już prowadzi obserwacje, ale ciągle umieszczane są kolejne anteny i pełnię swoich możliwości uzyska w 2013 roku.

ESO szykuje się też do kolejnego kroku, którym będzie budowa teleskopu optycznego o zwierciadle wielkości połowy stadionu piłkarskiego (prawie 40 metrów). Ten gigantyczny instrument powstanie niedaleko Obserwatorium Paranal, na znajdującej się w zasięgu wzroku z Paranal górze Cerro Armazones. Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (E-ELT) ma rozpocząć obserwacje na początku przyszłej dekady.

„Nazwa ESO nie jest może zbyt dobrze znana szerszemu ogółowi, na pewno nie może w tym względzie konkurować z NASA. Ale gdy przyjrzymy się nieco dokładniej informacjom o różnych odkryciach astronomicznych, które są publikowane w mediach, to odkryjemy, że wielu z nich dokonano na podstawie obserwacji wykonanych teleskopami ESO” - mówi Krzysztof Czart, polski koordynator ESO ds. popularyzacji astronomii.

„ESO zawdzięczamy też wiele pięknych zdjęć obiektów astronomicznych, które możemy podziwiać w książkach, w filmach, na plakatach i w internecie” – kontynuuje.

Strona internetowa Europejskiego Obserwatorium Południowego ma adres www.eso.org. Aby przejść do polskiej wersji językowej witryny, wystarczy kliknąć w polską flagę na dole strony, albo bezpośrednio wejść na www.eso.org/public/poland.

PAP - Nauka w Polsce

cza/ krf/