Skamieniałość pochodzi z prowincji Hubei w środkowej części Chin. Natrafił na nią miejscowy rolnik, który przekazał ją naukowcom. Kości były wtopione w skałę, którą w kontrolowany sposób rozłupano na pół. Sama skała pochodziła z kamieniołomu utworzonego w miejscu pradawnego jeziora. Już wcześniej znajdowano tam skamieniałości ryb i ptaków z eocenu - jednej z epok trzeciorzędu, trwającej od ok. 54 mln lat do około 37 mln lat temu.

"To najstarszy szkielet naczelnego tak dobrej jakości i tak kompletny, jaki kiedykolwiek znaleziono. Jednocześnie są to szczątki jednego z najbardziej prymitywnych naczelnych, jakie kiedykolwiek opisano" - podkreśla jeden z autorów publikacji, antropolog z Northern Illinois University, Dan Gebo.

"Choć naukowcy znajdowali już zęby, żuchwy, a czasami też czaszki czy kości kończyn naczelnych z tego okresu, żadna ze skamieniałości nie jest tak kompletna, jak nowy szkielet z Chin" - dodał Gebo. Zaznaczył, że sama kompletność materiału dostarcza wielu informacji i lepiej niż pojedyncze kości pozwala się zorientować w kwestiach przystosowania i ewolucji naczelnych. "Pewnych rzeczy nie potrzeba po prostu zgadywać" - mówi badacz.

W czasach, kiedy skamieniałe zwierzę żyło, w prowincji Hubei znajdowało się wiele dużych jezior i bujny, tropikalny las - opowiada kierunkiem Xijun Ni z Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii (IVPP) Chińskiej Akademii Nauk w Pekinie. "Z naszych analiz wynika, że nowy gatunek naczelny był bardzo mały, nie ważył nawet pół kilo. Miał smukłe kończyny i długi ogon, co czyniło z niego wyśmienitego skoczka wśród drzew, aktywnego za dnia, żywiącego się głównie owadami" - opowiada.

Gatunek nazwano Archicebus achilles, co z grubsza oznacza "pierwszą małpę o długim ogonie". Jego skamieniałość daje naukowcom pierwszy kompletny obraz zwierzęcia naczelnego, które żyło mniej więcej w czasach, w których rozdzieliły się ewolucyjne linie wyraków i małp właściwych - zauważa Ni. jego badanie pomaga ustalić bieg najwcześniejszych faz ewolucji ludzi i innych naczelnych.

Kiedy naukowcy stworzyli trójwymiarowy model archicebusa - przekonali się, że zwierzę stanowi dziwną mieszankę cech niespotykanych w tej konfiguracji nigdzie wcześniej. "Archicebus różni się wyraźnie od znanych nam naczelnych współczesnych i wymarłych" - podkreśla inny uczestnik prac, K. Christopher Beard z Carnegie Museum of Natural History w amerykańskim Pittsburgu. "Wygląda jak dziwna hybryda ze stopami małej małpki, rękami, nogami i zębami bardzo prymitywnych naczelnych oraz prymitywną czaszką, w której znajdują się zaskakująco małe oczy" - opowiada.

Taka budowa zwierzęcia zmusza badaczy do określania od nowa kroków, jakie zachodziły w ewolucji małp właściwych. Chodzi o małpy reprezentowane dziś przez grupy tak rozmaite, jak makaki i wyjce czy pawiany, szympansy i goryle.

Najdziwniejsze u archicebusa były jednak stopy - dodał Dan Gebo. "Widzimy tam typowy, krzepki, chwytny wielki palec, a także długie palce jak u prymitywnych naczelnych żyjących w koronach drzew. Mamy też długie kości śródstopia i pięty, których budowa przypomina tę u małp bliższych człowiekowi. Często postrzega się je jako cechę świadczącą o zaawansowaniu, której nie znajdziemy u innych prymitywnych naczelnych z wczesnego eocenu" - zauważył.

Gebo zaznacza, że szczątki prymitywnych naczelnych znajdowano już na kilku kontynentach. Badania kości archicebusa i innych pozwalają jednak patrzeć na Azję jak na kontynent, z którego pochodzą naczelne. "Dawniej wielu naukowców sądziło, że wszystkie naczelne pochodzą z Afryki. W ostatniej dekadzie zaczęło się jednak wydawać, że to właśnie Azja mogła być kontynentem ich pochodzenia. Nowy szkielet by to potwierdzał" - mówi Gebo. (PAP)

zan/ tot/