Archipelag Svalbard położony jest w europejskiej części Arktyki i administracyjnie należy do Norwegii. To malownicze i tajemnicze, w dużej części niezbadane miejsca. W rozmowie z PAP Krzysztof Zawierucha zaznacza jednak, że takie wyjazdy nie mają nic wspólnego z turystyką. "Podróże kojarzą się z wycieczkami, a to właściwie ciężka robota, moczenie dłoni w zimnej wodzie w stawkach na lodowcach daje naprawdę popalić. To jest raczej rodzaj poznawania tego co nas otacza w skali mikro" - opowiada naukowiec.

Dla biologa jest to ciekawy obszar badań - w ponad 60 proc. pokryty lodowcami, z którymi sąsiadują niezmierzone przestrzenie lądowe. Wielkie kolonie ptaków arktycznych użyźniają je guanem, przez co różnorodność fauny glebowej, czyli małych organizmów w sąsiedztwie tych wielkich kolonii ptaków jest większa. Lodowce się cofają, a wtedy pojawiają się nowe miejsca do zasiedlania przez mikroskopijne zwierzęta - m.in. niesporczaki.

Niesporczaki mają około 0,2 milimetra. Wśród biologów słyną z tego, że w niesprzyjających warunkach środowiska potrafią się zahibernować. Bez wody i pożywienia mogą przetrwać nawet trzydzieści lat, nie przeszkadza im ani temperatura -50 ani 150 stopni Celsjusza. Niesporczaki to kosmopolityczny typ zwierząt - żyją w górach i w oceanach, na ciepłym lądzie i na lodowcach. Choć występują wszędzie, są grupą słabo poznaną. Krzysztof Zawierucha postanowił to zmienić.

W swoich badaniach laureat Diamentowego Grantu MNiSW wartego 160 tys. zł wykazał, że biogeny z kolonii ptaków arktycznych mają istotne znaczenie w funkcjonowaniu lądowych ekosystemów arktycznych, bo wpływają na zagęszczenia oraz różnorodność mikrofauny.

Biolog zwrócił także uwagę na dynamikę ekosystemów lodowych. Pokazał, że - wbrew powszechnemu przekonaniu - powierzchnia stawków na lodowcach oraz wysokość terenu nad poziomem morza nie wpływa na zagęszczenia mikroorganizmów ze względu na zaburzenia spowodowane szybkim topnieniem powierzchni lodowców. Dodatkowo opisał nowy gatunek dla wiedzy z obszaru archipelagu Svalbard oraz odkrył kilka gatunków nowych dla tego terenu. Pokazał także, że niektóre gatunki mają określone preferencje względem siedliska, a występowanie innych związane jest z zróżnicowanym klimatem archipelagu.

Badania umożliwiły mu nawiązanie współpracy z innymi ośrodkami naukowymi. Krzysztof Zawierucha otrzymał grant Preludium Narodowego Centrum Nauki na badanie lodowców. Połączenie badań wykazało, że niektóre gatunki mają określone preferencje co do swojego "adresu", poza tym na lodowcach występuje 5 gatunków, z czego 3 są unikatowe i występują tylko w lodzie.

Materiał został pobrany w gradiencie szerokości geograficznej, czyli z południa jak najbardziej na północ. Spreparowane okazy pozwalają na kontynuację pracy badawczej. Na przykładzie niesporczaków będą weryfikowane hipotezy o wpływie zmian klimatu na wielkość ciała zwierząt arktycznych. Mowa o projektach finansowanych ze środków norweskich, a koordynowanych przez Instytut Oceanologii PAN.

Realizują je uczeni pod kierunkiem prof. Marii Włodarskiej-Kowalczuk i prof. Marcina Węsławskiego. Więcej na ten temat w serwisie Nauka w Polsce: tutaj (link do mojego wywiadu z prof. Węsławskim: http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,406073,lodowce-dla-przetrwania-fauny-arktycznej.htmloraz tutaj (link do artykułu nt. rozmiaru ciał zwierząt - http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,406587,rozmiary-maja-znaczenie.html

"Dzięki grantowi rozwinąłem skrzydła. Pojechałem do Portugalii, gdzie nawiązałem współpracę z najlepszymi specjalistami na świecie. Tam dowiedziałem się, że mogę składać wniosek o wyjazd do muzeum zoologicznego w Kopenhadze. W Danii przyjmował mnie jeden z najwybitniejszych zoologów na świecie, który entuzjastycznie odniósł się do mojej pracy. Pojechałem też na Alaskę na konferencję arktyczną i do Włoch na sympozjum +niesporczakowe+ " - wylicza badacz z Poznania.

Zawierucha opublikował wyniki swoich badań finansowanych z Diamentowego Grantu w sześciu artykułach w czasopismach z lisy filadelfijskiej, trzy kolejne są w recenzji. W sumie ma już na koncie 25 publikacji w czasopismach z tej listy. Grant Diamentowy został zakończony, grant Preludium kończy się w 2017 r, dostał też stypendium Etiuda na badania związane z funkcjonowaniem ekosystemów arktycznych. Jest jednym z laureatów tegorocznego konkursu FameLab, dla najlepszych popularyzatorów nauki.

PAP - Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk

kol/ krf