"To dość zaskakujące, chociaż myślę, że można się było spodziewać od 25 lat. Ale gdy to się dzieje, zapiera ci dech" – tak Fraser Stoddart skomentował przez telefon otrzymanie Nagrody Nobla z chemii.

Jedna z córek Stoddarta – Alison (również - chemiczka), powiedziała agencji Reuters, że gdy ojciec zadzwonił do niej z tą wiadomością, był podekscytowany i uszczęśliwiony. "Było tak wcześnie rano, więc był oczywiście nieco zszokowany. Był również bardzo zadowolony z tego, kto otrzymał Nobla razem z nim" – podkreśliła. Dodała, że drugi z trzech tegorocznych noblistów z chemii Jean-Pierre Sauvage jest szczególnie bliskim przyjacielem ich rodziny.

Alison przyznała też, że jako chemiczka, odczuwa zadowolenie, iż prace jej ojca i jego kolegów zostały docenione. Według niej to chemicy przepełnieni pasją, a praktyczne efekty ich badań mogą być w przyszłości bardzo ekscytujące.

J. Fraser Stoddart urodził się 24 maja w 1942 r. w Edynburgu. Wychowywał się w szkockiej wsi (w Edgelaw Farm) i chodził do lokalnej wiejskiej szkoły w Carrington (Midlothian, Szkocja). Ukończył Uniwersytet Edynburski, gdzie w 1966 r. uzyskał tytuł doktora. Rok później rozpoczął pracę na Queen’s University w Kanadzie, a w 1970 r. przeniósł się na Sheffield University, gdzie wykładał chemię. Z czasem rozpoczął pracę na University of California w Los Angeles (UCLA), skąd wrócił na uczelnię w Sheffield.

W 1990 r. objął katedrę chemii organicznej na Birmingham University, a po siedmiu latach został profesorem na UCLA. W lipcu 2002 r. zaczął pełnić obowiązki jednego z dyrektorów California NanoSystems Institute (CNSI), a po niecałym roku został jego głównym dyrektorem. W grudniu 2007 r. zrezygnował z tej funkcji i przeniósł się na Northwestern University w Evanston (stan Illinois, USA), gdzie pracuje do dziś.

Stoddart jest jednym z pionierów nanomaszyn. W 1991 roku udało mu się uzyskać jeden z podstawowych elementów tych struktur – rotaksan. Wśród opartych na rotaksanie dzieł Stoddarta znajdują się: molekularna winda (pozwalająca unieść ładunek na wysokość 0,7 nanometra), molekularny mięsień zginający cieniutką złotą blaszkę oraz chip komputerowy – pamięć o skromnej pojemności 20 kilobajtów, jednak mająca wyjątkowo małe elementy składowe.

Stoddart jest posiadaczem co najmniej 10 patentów, autorem i współautorem ponad tysiąca publikacji naukowych, a także jednym z najczęściej cytowanych chemików na świecie. Zgodnie z danymi Instytutu Filadelfijskiego (Institute for Scientific Information, będący częścią Thomson Reuters Corporation), od stycznia 1997 r. do sierpnia 2007 r. był trzecim najczęściej cytowanym specjalistą w dziedzinie chemii (łącznie 14 tys. 38 cytowań). Ta sama jednostka prognozowała, że Stoddart otrzyma Nobla z chemii w 2005 r.

Chemik dał ponad tysiąc wykładów na uczelniach całego świata. W ciągu 45 lat w laboratoriach, którymi kierował, inspirował swoją wyobraźnią i kreatywnością ponad czterystu doktorantów lub młodych badaczy tuż po doktoracie (na tzw. stażu podoktorskim).

Jego prace w dziedzinie chemii zostały docenione licznymi prestiżowymi nagrodami, w tym – poza Nagrodą Nobla z chemii - m.in. Złotym Medalem Nagoya z Chemii Organicznej (2004), Światową Nagrodą Naukową im. Alberta Einsteina (2007). Był jednym z zaledwie ok. 20 naukowców zaproszonych przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk do uczestnictwa w Jubileuszowym Sympozjum Noblowskim pt. „Frontiers of Molecular Sciences” w Sztokholmie w grudniu 2001 r.

Otrzymał honorowy tytuł naukowy na wielu uczelniach, w tym w Chinach i Korei. Był zatrudniany jako wykładowca przez kilkadziesiąt uczelni na świecie. Jest członkiem licznych prestiżowych towarzystw naukowych, w tym Amerykańskiej Akademii Nauk, Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk, Królewskiego Towarzystwa Chemicznego, a także Królewskiego Towarzystwa w Londynie.

Stoddart miał również szczęście w życiu prywatnym. Przez 36 lat tworzył udany związek małżeński z chemiczką szkockiego pochodzenia, którą poślubił w 1968 r. Norma z domu Scholan była córką pary fryzjerów. Już na początku nauki ujawniły się jej talenty nie tylko w dziedzinie nauk przyrodniczych, ale i w zakresie sztuki. Ukończyła wydział chemii na Uniwersytecie Edynburskim. Była cenioną uczoną i humanistką, o wielkiej sile intelektu i charakteru.

Poświęciła 10 lat kariery naukowej na wychowanie dwóch córek. Później bardzo angażowała się prace badawcze zespołu naukowego męża i pomagała mu w opracowywaniu publikacji, które zasłynęły w środowisku naukowym z tego, że wzbogacały je barwne, przejrzyste grafiki. Stoddart jako pierwszy zaczął stosować tak wielobarwne grafiki w pracach i prezentacjach naukowych. W 1992 r. u Normy zdiagnozowano raka piersi, z którym zmagała się przez 12 lat. Zmarła 12 stycznia 2004 r. (w wieku 59 lat). (PAP)

jjj/ zan/