Narzędzi używają przede wszystkim ptaki i ssaki, a zwłaszcza człowiek. Jak się jednak okazało, potrafią z nich korzystać nawet owady o mikroskopijnym układzie nerwowym.

Istvan Maak z uniwersytetu w Szegedzie (Węgry) zaoferował dwóm gatunkom mrówek (Aphaenogaster subterranea i Aphaenogaster senilis) miód oraz miód rozcieńczony wodą – a także szereg przedmiotów mogących posłużyć do przeniesienia tego słodkiego pokarmu. Były to między innymi gałązki, igły sosnowe, grudki ziemi, oraz papier i gąbka.

Na drodze eksperymentów mrówkom udało się dobrać najlepsze narzędzia – łatwo nasiąkające i poręczne skrawki papieru lub gąbki. Wybrały je, mimo że w naturalnym, środowisku nie występują.

Takie zachowanie sugeruje, że owady te potrafią wziąć pod uwagę zarówno właściwości potencjalnych narzędzi, jak i przenoszonej cieczy i optymalnie dopasować parametry do zadania. Choć ich mózgi są maleńkie, potrafią się nauczyć używania nowych narzędzi.

Wprawdzie wcześniej obserwowano niektóre gatunki mrówek używające błota lub ziaren piasku do zbierania i przenoszenia płynów, jednak to pierwszy przypadek wyboru i stosowania najbardziej odpowiednich narzędzi.

Robotnice A. subterranea preferowały małe grudki ziemi do przenoszenia rozcieńczonego miodu, a gąbki – do miodu czystego. W większości przypadków rozrywały nawet gąbkę na mniejsze kawałki – zapewne, aby były wygodniejsze w użyciu.

Osobniki gatunku A. senilis początkowo używały na równi wszystkich dostępnych przedmiotów, potem jednak skoncentrowały się na kawałkach papieru oraz gąbki, najlepiej nasiąkających rozcieńczonym miodem. Wskazuje to, że potrafią się uczyć. Zdaniem naukowców mrówki Aphaenogaster nauczyły się używać narzędzi do transportu cieczy, ponieważ w przeciwieństwie do wielu innych gatunków mają nierozciągliwy żołądek. Dzięki narzędziom mogą przenosić płyny z owoców lub martwych owadów do mrowiska, by przekazać je innym członkom kolonii.

Zdolność do eksperymentowania przydaje się mrówkom także w naturalnych warunkach, ponieważ dostępność przedmiotów mogących służyć jako narzędzia zmienia się wraz z porami roku. Zdaniem ekspertów umiejętności te są kontrolowane genetycznie i wyewoluowały dzięki selekcji korzystnych mutacji.

Są dziedziny, w których mające mały mózg mrówki dorównują ludziom, a nawet ich przewyższają - potrafią na przykład hodować w podziemnych pomieszczeniach jadalne grzyby, dające pokarm całej kolonii, a także bezbłędnie znajdować drogę do mrowiska. (PAP)

pmw/ agt/