W rozmowie z PAP Anna Walczak, doktorantka Wydziału Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu wskazała, że zbada w sumie 600 czaszek: około 200 z kolekcji średniowiecznej pochodzącej z Cedyni oraz około 200 czaszek mieszkańców Radomia żyjących na przełomie XVIII i XIX w. Czaszki te zostaną zeskanowane skanerem 3D, a ich modele zostaną porównane z około 200 czaszkami osób żyjących współcześnie, u których dla celów medycznych wykonano tomografię komputerową.

Jak zaznaczyła badaczka, naukowcy zdają sobie sprawę, że na przestrzeni ostatnich wieków wymiary twarzoczaszki u ludzi zmniejszyły się, a niektórzy wręcz nazywają ten proces karłowaceniem twarzy. „Powstało kilka hipotez, które mają tłumaczyć, dlaczego tak się stało, przy czym najczęściej rozważa się w środowisku naukowym tę, która wskazuje na zmiany spowodowane zmianami w konsystencji pokarmów” – powiedziała.

„Zamiast twardego jedzenia, wymagającego większej siły i większej pracy mięśni służących do przeżuwania, na przestrzeni wieków jedliśmy coraz więcej przetworzonych i miękkich pokarmów. Taka dieta nie jest zbyt wymagająca dla naszego narządu żucia, stanowiąc swoisty motor napędowy dla zmian w obrębie twarzoczaszki” – mówiła badaczka.

Jak dodała, ludzka tkanka kostna jest podatna na oddziaływania biomechaniczne, z kolei nasze zęby są bardziej stabilne genetycznie i podlegają mniejszym zmianom. Z tego ma wynikać dysproporcja w natężeniu zmian zachodzących w kościach i zębach. „W momencie, gdy nasza tkanka kostna odpowiada na zmiany związane ze zmniejszeniem obciążeń biomechanicznych towarzyszących miękkiej diecie, dochodzi do sytuacji, w której w szczęce i żuchwie brakuje miejsca, żeby pomieścić wszystkie zęby. Skutkuje to coraz bardziej powszechnymi problemami ortodontycznymi” – wskazała badaczka.

Wśród owych problemów wymieniła m.in. częsty brak występowania tzw. zębów mądrości lub też ich nieprawidłowe wyrzynanie się, a także wady zgryzu. „Naukowcy wskazują też, że brak odpowiedniej ilości miejsca może wpływać na to, że u dzieci występuje problem z prawidłowym ułożeniem języka. To z kolei będzie stymulowało częstsze oddychanie przez usta, co może prowadzić do bezdechów nocnych” – zaznaczyła.

„Wiemy, że badane przeze mnie zmiany polegają na redukcji niektórych wymiarów twarzoczaszki, jednak dotychczasowe badania tego zjawiska obejmowały głównie tysiące ostatnich lat. W swoich analizach zamierzam skupić się na okresie od średniowiecza do współczesności. O zmianach zachodzących w tym czasie wiemy naprawdę niewiele” – podkreśliła.

Walczak wskazała, że komputerowa, trójwymiarowa analiza czaszek pozwoli sprawdzić zmiany kształtu kości, a nie tylko ich rozmiaru. Badania obejmą kształt całej głowy, czyli także mózgoczaszkę i podstawę czaszki.

„Chcemy wypełnić pewną niszę badawczą, bo naukowcy nie wiedzą dokładnie jak wyglądały zmiany zachodzące w ostatnich stuleciach. Planujemy zastosowanie metod, które pozwolą na dokładniejszą niż wcześniejsze analizę” – podkreśliła.

Jak dodała, ewolucyjne przemiany rodzaju Homo są szeroko opisywane, ale zmiany, jakie dokonały się w ostatnich wiekach są rzadko badane. „A jeśli nawet, są one najczęściej analizowane w tradycyjny sposób, za pomocą pomiarów liniowych stosowanych do wybranych obszarów czaszki. Tymczasem ludzka czaszka to pewna całość, która powinna być tak traktowana. Zmiany, które zachodzą w jednym obszarze często pociągają za sobą zmiany w innym. Stąd sugestie, że dotychczasowe badania wykorzystujące pomiary liniowe czy kątowe nie wystarczają by uchwycić bardziej skomplikowane przemiany w obrębie ludzkiej czaszki” – wyjaśniła.

Projekt badawczy, który uzyskał finansowanie z Narodowego Centrum Nauki, ma potrwać trzy lata.

Szymon Kiepel (PAP)

szk/ aszw/