Wyniki opisywanego eksperymentu mogą się przyczynić do opracowania lepszych systemów wsparcia psychologicznego dla załóg kosmicznych.

Eksperymenty w ramach IGNIS przeprowadzi na ISS polski astronauta Sławosz Uznański-Wiśniewski, który wchodzi w skład czteroosobowej załogi misji Axiom 4 (Ax-4).

Punktem wyjścia do tematu badań "AstroMentalHealth" jest kwestia przeciążenia psychicznego osób przebywających w izolacji, czym w swojej pracy naukowej zajmuje się pomysłodawczyni i koordynatorka eksperymentu dr Agnieszka Skorupa z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

"Nasz eksperyment jest przede wszystkim ukierunkowany na eksplorację dobrostanu psychicznego osób, które przebywają w izolacji – w tym przypadku w jednej z najbardziej ekstremalnych izolacji, czyli w kosmosie. Jesteśmy istotami społecznymi, a nasze ciała są stworzone do ruchu, dlatego odcięcie nas od kontekstu społecznego i zamknięcie nas na relatywnie małej przestrzeni stanowi wyzwanie adaptacyjne. Dodając do tego ryzyko związane z adaptacją fizjologiczną, mamy już do czynienia z izolacją ekstremalną" – powiedziała naukowczyni w rozmowie z PAP.

Jak dodała, astronauci to osoby o świetnym zdrowiu i doskonałych parametrach poznawczych i fizycznych. "W naszym projekcie sprawdzamy, jak ci niesamowici i bardzo wyspecjalizowani ludzie adaptują się w tak niesprzyjających warunkach jak Międzynarodowa Stacja Kosmiczna; jak sobie radzą i co przeżywają w trakcie trwania misji" – wskazała dr Skorupa.

W tym celu badacze dokonają pomiarów przed misją, w jej trakcie i po niej. Pierwsze rozmowy naukowców z astronautami już się odbyły.

"Na początku sprawdzamy pewne cechy, które znamy z literatury i co do których wiemy, że mogą sprzyjać przeciążeniu psychicznemu – albo wręcz odwrotnie, minimalizować ryzyko jego wystąpienia. To np. mindfullness, czyli uważność, umiejętność bycia tu i teraz, skupiania się na przeżywaniu danego momentu. Bardzo dużo badań potwierdza, że jest to cecha, która pomaga w zachowaniu dobrostanu psychicznego człowieka nawet w niesprzyjających warunkach" – wskazała psycholożka.

Przykładem z drugiego bieguna – cechy niepożądanej – jest neurotyczność, czyli lękliwość, niska odporność na stres.

"Przed misją dokonujemy monitoringu tych cech. Następnie w trakcie misji będziemy sprawdzali, jak osoby z danym pakietem cech przystosowują się do ekstremalnych izolowanych warunków. I jak się to przystosowanie zmienia się w czasie. Sprawdzimy, jaka jest fluktuacja emocji, poczucia stresu, wydajności pracy i tęsknoty za środowiskiem naturalnym" – wskazała.

Podczas wywiadu naukowcy pytają astronautów m.in. o to, jak wyobrażali sobie misję kosmiczną na początku, kiedy się o niej dowiedzieli, a jak to widzą teraz – na kilka tygodni przed, oraz jak to ocenią w trakcie i po powrocie z ISS.

"To tylko jeden z przykładów. Chodzi w nim o to, że percepcja mocno kształtuje nasze nastawienie emocjonalne i to, czy przeżywamy rozczarowanie albo czy czujemy się przygotowani do przeżywania pewnych sytuacji" – wyjaśniła ekspertka.

Dodała, że IGNIS jest misją krótkotrwałą, bo ma trwać dwa tygodnie. "Misje krótkotrwałe są dużo mniej obciążające dla astronautów, ale one w pigułce pokazują, co warto wiedzieć w kontekście adaptacji do warunków izolacji, myśląc o długich misjach, np. locie na Marsa" – powiedziała.

Dane będą zbierane trójtorowo. Pierwszą metodą są kwestionariusze (przed, w trakcie i po misji). Druga to wywiady z astronautami przed i po misji, oraz analiza nagrań wideo, które astronauci będą wykonywać podczas misji. Dopełni to analiza ekspresji emocji obserwowalnych na twarzy astronautów podczas nagrań wideo-dzienników na ISS.

"Mamy więc deklaracje werbalne, deklaracje kwestionariuszowe i twardy pomiar fizjologiczny. Sprawdzimy, jak to ze sobą koresponduje" – powiedziała naukowczyni.

Zebrane dane będą poddane zarówno analizie jakościowej, jak i ilościowej. "Jesteśmy świadomi ograniczeń metod psychologicznych, dlatego sięgamy po wystandaryzowane kwestionariusze badawcze i dokonujemy analizy treści wypowiedzi na podstawie ugruntowanych przez lata metod badawczych" – podkreśliła psycholożka.

Równolegle z misją w kosmosie, badacze przeprowadzą też lustrzaną misję w warunkach analogowych w Habitacie LunAres w Pile. Trzytygodniowej izolacji zostanie poddanych pięć osób odzwierciedlających załogę astronautów na ISS, po czym po kilku dniach do załogi dołączą – na okres dwóch tygodni - cztery nowe osoby, mające odzwierciedlić analogowy Ax-4. Dodała, że kompozycja grupy odzwierciedlającej Axiom ma jak najlepiej oddawać strukturę wiekową, płciową i zawodową prawdziwych astronautów.

"To najprawdopodobniej pierwsze takie przedsięwzięcie na świecie, gdzie te same procedury badawcze będą wdrażane zarówno w kosmosie, jak i na Ziemi. Misja lustrzana odbędzie się w tym samym czasie, co lot Ax-4, ale z kilkudniowym opóźnieniem, abyśmy wiedzieli, co się dzieje na stacji i mogli odzwierciedlić dane warunki" – powiedziała.

Celem badaczy jest poszukiwanie pewnych wzorców np. w kontekście efektywności pracy czy technostresu (ISS jest środowiskiem całkowicie uzależnionym od technologii). "Jeśli nasze założenia się potwierdzą, to w przyszłości będziemy mogli zaproponować konkretne wskaźniki dobrostanu psychicznego astronautów, które powinny być brane pod uwagę w monitoringu psychologicznym" – podała badaczka.

Jak powiedziała dr Skorupa, badania stricte psychologiczne na astronautach nie są powszechne. "W sektorze kosmicznym dużo badań dotyczy tzw. human studies, które skupiają się na badaniach z zakresu medycyny, w tym również psychiatrii. Wydaje nam się, że dużą wartością byłoby również monitorowanie przeżyć intrapsychicznych. Z drugiej strony, mamy naprawdę sporo badań psychologicznych opartych na wynikach z misji analogowych. Czas to połączyć" – powiedziała.

"+AstroMentalHealth+ jest dla mnie ogromną przygodą i możliwością do rozwoju naukowego i zyskiwania unikalnego doświadczenia. Jest też dowodem, że psychologia i psychika ludzka są ważne, i że warto zadbać o ten aspekt funkcjonowania człowieka" – podsumowała rozmówczyni PAP.

Misja Axiom 4 ma wystartować nie wcześniej niż w maju br.

Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

Nauka w Polsce

akp/ agt/ jpn/