Atlantycka Południkowa Cyrkulacja Wymienna (AMOC) to kluczowy system prądów morskich, który przenosi ciepłą wodę na północ i ochłodzoną na południe planety.

Naukowcy z Instytutu Badań nad Wpływem Klimatu w Poczdamie (PIK) i innych ośrodków twierdzą, że przy silnych emisjach gazów cieplarnianych, po roku 2100 system może się zatrzymać.

- Większość prognoz klimatycznych kończy się na roku 2100. Jednak niektóre ze standardowych modeli IPCC – Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu – obejmują kilka stuleci w przyszłość i pokazują bardzo niepokojące wyniki – mówi Sybren Drijfhout z Królewskiego Niderlandzkiego Instytutu Meteorologicznego, główny autor badania opublikowanego w piśmie „Environmental Research Letters” (https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/adfa3b).

- Głęboka cyrkulacja wymienna w północnym Atlantyku ma drastycznie zwalniać do roku 2100, a następnie całkowicie się zatrzymać we wszystkich scenariuszach wysokiej emisji, a nawet w niektórych scenariuszach pośrednich i niskiej emisji. To pokazuje, że ryzyko całkowitego zatrzymania jest poważniejsze, niż wielu ludzi zdaje sobie sprawę – alarmuje badacz.

AMOC pomaga utrzymywać stosunkowo łagodny klimat w Europie i wpływa na wzorce pogodowe na całym świecie.

W symulacjach punktem krytycznym, który wyzwala zatrzymanie AMOC, jest załamanie się zimowej głębokiej konwekcji w Morzu Labradorskim, Irmingera i morzach na dalekiej północy.

Jak wyjaśniają naukowcy, globalne ocieplenie zmniejsza zimowe straty ciepła w oceanie, ponieważ atmosfera nie jest wystarczająco chłodna. To zaczyna osłabiać pionowe mieszanie się wód oceanicznych: powierzchnia morza pozostaje cieplejsza i lżejsza, przez co jest mniej podatna na opadanie i mieszanie z wodami głębinowymi. To osłabia AMOC, skutkując mniejszym napływem ciepłych, słonych wód na północ.

W północnych regionach wody powierzchniowe stają się chłodniejsze i mniej zasolone, a obniżone zasolenie sprawia, że są jeszcze lżejsze i mniej skłonne do opadania. Tworzy to samonapędzającą się pętlę sprzężenia zwrotnego zapoczątkowaną przez ocieplenie atmosfery, ale podtrzymywaną przez osłabione prądy i odsalanie wód.

Po punkcie przesilenia, który może mieć miejsce za kilkadziesiąt lat, zatrzymanie AMOC będzie już nieodwracalne – uważają naukowcy. Ilość ciepła oddawanego przez północną część Atlantyku spadnie wtedy do zaledwie 20 proc. obecnej wartości, a w niektórych modelach – do zera.

Prowadzone w ciągu ostatnich lat pomiary zdają się potwierdzać przewidywania modeli, choć na razie trwają relatywnie krótko. Zatrzymanie atlantyckiej cyrkulacji poskutkowałoby m.in. bardzo suchym latem i wyjątkowo ciężkimi zimami w Europie, a także zaburzyłoby systemy deszczów tropikalnych.

Tymczasem sytuacja może być nawet groźniejsza niż się wydaje.

- Drastyczne osłabienie i zatrzymanie tego systemu prądów oceanicznych miałoby poważne konsekwencje na całym świecie. W modelach prądy całkowicie wygasają od 50 do 100 lat po przekroczeniu punktu krytycznego. Jednak ryzyko to może być poważnie niedoszacowane. Standardowe modele nie uwzględniają dodatkowej ilości słodkiej wody z topniejącego lodu Grenlandii, która prawdopodobnie jeszcze bardziej osłabiłaby system – ostrzega Stefan Rahmstorf z PIK.

- Dlatego tak ważne jest szybkie ograniczenie emisji. Znacząco zmniejszyłoby to ryzyko zatrzymania AMOC, choć na całkowite wyeliminowanie go jest już za późno – podkreśla.

Marek Matacz (PAP)

mat/ agt/