Żyjący na wolności orangutan spędza wiele lat pod opieką matki. Gdy ją opuszcza, zna prawie 250 jadalnych roślin i zwierząt i wie, jak je zdobywać i przetwarzać.

Jak wykazali naukowcy z Instytutu Maxa Plancka (Niemcy) oraz ich współpracownicy, żaden samotny orangutan nie mógłby osiągnąć tak rozległej wiedzy metodą prób i błędów. Konieczne są lata obserwacji i eksploracji wspólnie z innymi orangutanami.

W znacznie większym stopniu dotyczy to ludzi - aby przetrwać i właściwie funkcjonować jako gatunek, musimy poznać zarówno lokalne zwyczaje, jak i umiejętności niezbędne do projektowania innowacji, nowych narzędzi czy urządzeń. Pojedynczy człowiek nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć od podstaw nawet części tego rodzaju wiedzy. Kultura kumuluje się w wyniku innowacji wielu osobników.

Do tej pory nie było jasne, czy podobne procesy zachodzą w przypadku dziko żyjących gatunków innych niż człowiek.

Międzynarodowy zespół naukowców zbadał, czy różnorodność diety dzikich orangutanów przekracza to, co pojedynczy osobnik mógłby nabyć samodzielnie w odpowiednim czasie.

„Dostarczamy przekonujących dowodów na to, że kultura umożliwia dzikim orangutanom konstruowanie repertuarów wiedzy, które są znacznie szersze niż te, które mogłyby zdobyć samodzielnie” – powiedział cytowany w informacji prasowej główny autor badania (DOI: 10.1038/s41562-025-02350-y), dr Elliot Howard-Spink, doktorant z Instytutu Zachowań Zwierząt im. Maxa Plancka, obecnie badacz z Uniwersytetu w Zurychu.

„Te diety muszą być wynikiem doświadczeń i innowacji wielu innych osobników, które kumulowały się z biegiem czasu” – dodaje współautor, dr Claudio Tennie z Uniwersytetu w Tybindze. - „Korzenie akumulacji kulturowej człowieka mogą zatem sięgać co najmniej 13 milionów lat wstecz, do naszego ostatniego wspólnego przodka z małpami człekokształtnymi”.

Zespół chciał się dowiedzieć, czy młode orangutany potrafią samodzielnie poznać pełny zestaw jadalnych gatunków roślin i zwierząt, zanim w wieku około 15 lat osiągną samowystarczalność – czy muszą uczyć się tych informacji od innych.

Autorzy badania wykorzystali obszerne dane obejmujące 12 lat codziennych obserwacji zachowania dzikich orangutanów sumatrzańskich, żyjących w lasach bagiennych Suaq Balimbing w Indonezji. Zachowanie małp rejestrowano co kilka minut.

Jednak nawet tak obszerny zestaw danych nie wystarczył. Naukowcy nie mogli codziennie śledzić orangutanów przez wiele lat dorastania, rejestrując jednocześnie wszystkie ich możliwości uczenia się. Zespół musiał stworzyć scenariusze, w których młode orangutany byłyby w miarę dorastania odcinane od różnych typów interakcji społecznych. „Nigdy nie zrobilibyśmy tego dzikim orangutanom” – zaznaczył Howard-Spink.

Wykorzystując codzienne migawki danych z życia rzeczywistego, Howard-Spink zbudował model symulacyjny, który odtwarzał życie orangutanów od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości w wieku piętnastu lat. Model uwzględniał trzy kluczowe zachowania społeczne, które miały wpływać na rozwój diety orangutanów: obserwowanie z bliska innych osobników podczas ich posiłku w lesie (zachowanie zwane „podglądaniem”); przebywanie w bardzo bliskiej odległości od innych orangutanów, które żerowały (co zwiększało prawdopodobieństwo eksploracji podobnych pokarmów); lub po prostu bycie kierowanym do odpowiednich miejsc żerowania, bez dalszego kontaktu społecznego.

„Każdy parametr tego modelu opiera się na naszych długoterminowych danych dotyczących dzikich orangutanów” – zaznaczyła dr Caroline Schuppli, która kieruje badaniem i jest kierownikiem grupy w MPI-AB. „Pozwala nam to określić, które rodzaje interakcji społecznych pomagają młodym orangutanom nauczyć się, co jeść, a nawet ocenić ich znaczenie”.

Kiedy dostępne były wszystkie trzy rodzaje uczenia się społecznego (stan najbardziej zbliżony do dzikich osobników), symulowane orangutany stosowały dietę podobną do diety dorosłych osobników – około 224 rodzajów pożywienia – mniej więcej w tym samym wieku co dzikie orangutany. Te podobieństwa między modelem a dzikimi osobnikami potwierdziły zdaniem autorów dokładność symulacji i jej przydatność w praktyce.

„Fakt, że nasza symulacja tak ściśle odzwierciedlała rozwój dzikich osobników wynika z obszernych i wyjątkowo szczegółowych danych zebranych na wolności w Suaq oraz ciężkiej pracy dużego zespołu” – zaznaczył Howard-Spink.

Howard-Spink zaczął następnie pozbawiać symulowane orangutany dostępu do różnych interakcji społecznych. Samo odcięcie obserwacji z bliskiej odległości (podglądania) miało wyraźne następstwa: symulowane orangutany rozwijały dietę wolniej i osiągnęły zaledwie 85 proc. pełnego „jadłospisu” dzikich osobników w wieku dorosłym. Jednak usunięcie zarówno obserwacji z bliskiej odległości, jak i powiązań z bliskim sąsiedztwem drastycznie zawęziło dietę symulowanych małp człekokształtnych – nigdy nie osiągnęła ona zakresu jaki mają dzikie osobniki dorosłe, a jej rozwój zatrzymał się na długo przed końcem okresu dojrzewania.

„Społecznie izolowane, symulowane orangutany nadal miały setki tysięcy okazji do zetknięcia się z pożywieniem w trakcie rozwoju” – wskazał Howard-Spink. - „Ale nawet tak częsty kontakt z pożywieniem nie mógł zastąpić tego, co traciły, gdy nie mogły angażować się w te interakcje społeczne”.

„Mamy jak dotąd najsilniejsze dowody na to, że dieta orangutanów jest akumulowana kulturowo przez wiele pokoleń” – wskazał współautor Andrew Whiten z Uniwersytetu St Andrews.

Kolejnym krokiem jest zrozumienie, jak ta kulturowo nagromadzona wiedza wpływa na spożycie energii, przetrwanie i sukces orangutanów. „Biorąc pod uwagę, jak bardzo rozwój diety cierpi bez bodźców społecznych, wpływ kultury na codzienne życie orangutanów jest potencjalnie znaczący” – dodał Whiten.

Naukowcy planują dalsze badania. „Ponownie wykorzystamy empirycznie potwierdzone symulacje, aby zrozumieć, jak bardzo orangutany są zależne od wiedzy kulturowej, aby przetrwać i rozwijać się w dzikich siedliskach” – zapowiedział Schuppli.

Dorosłe orangutany są zazwyczaj samotnikami - co sprawia, że ich długie dzieciństwo jest cennym oknem na transmisję kulturową. „W naturze stała obecność matki i przelotne kontakty z innymi osobnikami mają kluczowe znaczenie dla nauki i rozwoju orangutanów we wczesnych latach życia” – podkreślił Schuppli. - "To mająca kluczowe znaczenie praktyka, która toruje drogę do niezależności".

Wobec kurczenia się populacji orangutanów badanie nabiera praktycznej wagi. Osierocone małpy człekokształtne, reintrodukowane bez pełnego zakresu diety dzikiej lub wprowadzane do innych środowisk, mogą być narażone na głód lub zatrucie nieznanymi roślinami. „Programy reintrodukcji już uczą orangutany samodzielnego odżywiania się poza niewolą” – wskazał Schuppli. „Nasze badanie podkreśla, jak ważne jest przekazanie im pełnego menu kulturowego, aby zwierzęta te miały jak największe szanse na odniesienie sukcesu na wolności”.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ zan/