Zamek w Kostrzynie został wzniesiony w latach 40. XV wieku przez Zakon Krzyżacki, przy przeprawie przez Odrę. Późniejsze założenie zamku renesansowego wybudował w tym samym miejscu margrabia Jana Kostrzyńskiego w latach 1535-1570. Na początku 1945 roku budowla została wskutek działań wojennych zrujnowana, a w 1969 roku rozebrana. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie relikty budowli w partii przyziemia wraz z piwnicami.

Badania trwały od czerwca do listopada 2012 r. Przeprowadzili je archeolodzy z Muzeum Twierdzy Kostrzyn pod kierunkiem Krzysztofa Sochy. Ich wysiłki skupiły się na południowym narożniku zamku, gdzie, jak się okazało, zachowały się liczne relikty architektury z wielu okresów.

"Wśród nich do najciekawszych odkryć należy zaliczyć fragment wieży ośmiobocznej, pozostałości wieży narożnej, tzw. Weißkopf, prawdopodobnie fragment muru ograniczającego krzyżacki parcham, czyli pas ziemi między wałami oraz ceglany tunel" – wylicza Krzysztof Socha.

Nieliczne fragmenty przedmiotów znalezione wokół konstrukcji pochodzą z okresu wczesnego średniowiecza. Zalegały tam głównie późniejsze szkło, ceramika, kafle czy kości zwierzęce. Ciekawostką okazały się liczne monety oraz tzw. gwoździe pamiątkowe zdobiące chorągiew Towarzystwa Powstańców i Wojaków z Łomnicy – było to stowarzyszenie skupiające weteranów Powstania Wielkopolskiego. Przedmioty te umieszczone były w Muzeum Fryderyka Wielkiego.

"Trudno stwierdzić, kiedy i w jaki sposób wielkopolska powstańcza chorągiew dostała się na kostrzyński zamek. Pewnym jest natomiast, że we wrześniu 1939 roku, gdy Niemcy uderzyli na Polskę, jednym z najbardziej poszukiwanych przez żołnierzy Wehrmachtu trofeów były sztandary polskich jednostek wojskowych. Dlatego też dla przeciętnego niemieckiego żołnierza, każda z chorągwi okazywała się godnym pożądania łupem. Być może właśnie w taki sposób łomnicka chorągiew znalazła się w Kostrzynie i do momentu zniszczenia zamku w 1945 r. stanowiła część ekspozycji muzealnej" – mówi Socha.

Oprócz prac wykopaliskowych wykonano również badania architektoniczne. Prowadzili je prof. Tomasz Wujewski z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz mgr arch. Joanna Styka-Lebioda. Sfinansowano je ze środków Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ich wyniki dały odpowiedź dotyczącą funkcji oraz czasu powstania poszczególnych elementów konstrukcji murowanej. Najstarszym elementem odkrytym podczas badań jest mur ceglany wzniesiony w wątku wedyjskim – to charakterystyczne ułożenie cegieł znane z okresu średniowiecza.

"Prawdopodobnie jest to relikt dworu margrabiów wybudowanego w 1. ćwierci XIV wieku, którego ściana została wtórnie wykorzystana przy nowożytnej rozbudowie i przebudowie zamku. Hipoteza ta będzie weryfikowana podczas tegorocznego sezonu wykopaliskowego" – opowiada Socha.

Natomiast wieża narożna przylegająca do muru wendyjskiego i muru południowo-wschodniego stanowiła element zewnętrznego parchamu zamku krzyżackiego.

"Najbardziej intrygującym odkryciem był ceglany tunel. W trakcie badań archeologicznych ustaliliśmy, iż na jego dnie spoczywają drewniane bele i deski. Pierwotnie wypełniały wnęki w bocznych ścianach" – wyjaśnia archeolog.

Naukowcy przypuszczają, że podczas ostrzału twierdzy przez Rosjan w 1758 r. tunel został wyłączony z użytkowania. Zdaniem prof. T. Wujewskiego był zapewne elementem sieci wodociągowej i był związany z ujęciem wody i systemem osadników służącym do jej klarowania. Prawdopodobnie w ten sposób doprowadzono wodę na kostrzyński zamek.

Wyniki badań dendrochronologicznych przeprowadzonych przez prof. Tomasza Ważnego pozwalają sądzić, że tunel powstał w początkach XVI wieku, ale wykonane zostaną kolejne analizy. Badaniom poddano próbki drewna zalegające wewnątrz tunelu.

W nadchodzącym sezonie badania wykopaliskowe skupią się na rozpoznaniu budowli wzniesionej w wątku wendyjskim. Archeolodzy dokończą też badania tunelu. Po ich zakończeniu planowane jest jego udostępnienie dla ruchu turystycznego.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/