Troje pracowników Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie - prof. dr hab. Zbigniew M. Bocheński, dr hab. Teresa Tomek i Krzysztof Wertz opublikowali w czasopiśmie "International Journal of Osteoarchaeology" dwie prace, zawierające klucz do oznaczania pazurów dziennych ptaków drapieżnych i sów (TU i TU). Są to pierwsze na świecie klucze obejmujące pazury ptaków.

Publikacje te będą pomocne przy opracowywaniu szczątków ptaków znajdowanych na stanowiskach archeologicznych i pozwolą lepiej wykorzystać potencjał, związany z badaniami pazurów.

W informacji przesłanej serwisowi Nauka w Polsce naukowcy ci podkreślają znaczenie badań ptaków w kontekście archeologicznym.

"Oczyma wyobraźni możemy zobaczyć taką scenę… Jaskinia, około sto tysięcy lat temu zamieszkana przez neandertalczyków. Jeden z nich, trzymając wielki pazur w ręce, drugą robi w nim nacięcia za pomocą ostrego krzemienia. Potem w nacięcia wprowadza ścięgno z upolowanego zwierzęcia, tworzy na nim węzełek, zabarwia ochrą, powstaje zawieszka. Możemy również wyobrazić sobie człowieka współczesnego sprzed kilku czy kilkudziesięciu tysięcy lat, jak krzemiennym świdrem wierci otwór w równie dużym pazurze" - piszą.

Naukowcy z ISEZ PAN wyjaśniają, że pazurów używano do dekoracji lub jako przedmiotów o znaczeniu symbolicznym na całym świecie, w różnych epokach i kulturach. Cenne były już dla neandertalczyków, o czym świadczą ponacinane okazy odnalezione na terenie obecnej Francji, Włoch czy Chorwacji. Jako zawieszki wykorzystywano pazury ptaków w tak odległych regionach Europy, jak obecna Rumunia, Estonia i Szwecja. Osobliwe ich nagromadzenia znane są z wielu neolitycznych stanowisk w Izraelu, Libanie czy Syrii.

"Identyfikacja ptasich pazurów znalezionych w kontekście archeologicznym może mieć zasadnicze znaczenie dla interpretacji danego stanowiska, a zwłaszcza analizie zwyczajów i wierzeń ludzi w przeszłości. Tylko znając gatunek, od którego pochodzi pazur - możemy zobaczyć, czy okaz został pozyskany z ptaków żyjących lokalnie, czy może sprowadzony z daleka. Możemy wyciągnąć ewentualne wnioski dotyczące sezonowości polowań i przebywania człowieka na danym terenie (czy był to gatunek lęgowy, czy zalatujący zimą?). Czy ludzie wybierali pewne gatunki do swoich amuletów i ozdób, czy też byli bardziej oportunistyczni (wszechstronni - PAP)? Jakie cechy wspólne miały te gatunki ptaków? Czy wykazywały aktywność nocną (sowy), polowały aktywnie (np. orły) czy też były padlinożerne (np. sępy)? Czy istnieją jakieś różnice w doborze gatunków, z których pozyskiwane były pazury do różnych celów przez różne grupy ludzi? Wiele podobnych pytań można stawiać, a doświadczony badacz z pewnością będzie mógł wyciągnąć z tego materiału ciekawe wnioski pod warunkiem, że będzie w stanie oznaczyć pazur z wystarczającą dokładnością" - czytamy w informacji z instytutu.

Naukowcy zaznaczają, że choć mało elementów szkieletu ptaków ma w archeologii równie duży potencjał poznawczy, co pazury, to prawidłowa identyfikacja gatunku ptaka, z którego dany pazur pochodzi, nastręcza wiele kłopotów. Ptaki mają na każdej stopie cztery palce, z których pazury różnią się wielkością oraz morfologią. Dodatkową trudnością jest często spotykany dymorfizm płciowy w wielkości u dziennych i nocnych ptaków drapieżnych (samice są większe od samców).

Prawidłowa identyfikacja wymaga dostępu do bogatej osteologicznej kolekcji porównawczej. Jedna z największych w Europie takich kolekcji znajduje się właśnie w Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie.

Nauka w Polsce

zan/