Badający zachowania wyborcze Polaków socjologowie zauważają rosnące zainteresowanie polityką. W latach 2010-2014 frekwencja w wyborach samorządowych zbliżała się do frekwencji z wyborów parlamentarnych. Od dawna naukowcy jednak wiedzą, że sprawdza się zasada "głosowania na zwycięzców" – która oznacza, że ludzie chętnie biorą udział w wyborach, jeśli "ich partia" jest silna i np. wygrała ostatnie wybory. Jeśli natomiast partia, na którą głosowali ostatnio, przegrała, ulegają demobilizacji i zostają w domu w dniu kolejnych wyborów.

Nie zmienia to faktu, że w zależności od rodzaju wyborów ludzie kierują się innymi interesami. W wyborach krajowych – centralnych większą rolę odgrywają kwestie światopoglądowe. W wyborach lokalnych – samorządowych bardziej zmobilizowani są ci, którzy czują, że coś musi się zmienić w ich otoczeniu, by lepiej się im żyło. "Osoby starsze i młodzi rodzice mają interes, żeby zagłosować w wyborach samorządowych. To oni potrzebują dobrej infrastruktury, by móc powiedzieć, że poziom ich życia jest dobry. Zależy im na placach zabaw, żłobkach i przedszkolach, a starszym - na lokalnej polityce senioralnej, dostępności lekarzy i przychodni. Młodsi wyborcy, którzy tak tłumnie poszli do wyborów parlamentarnych jesienią, mogą natomiast stracić zapał, bo kwestie światopoglądowe, które budziły największe emocje, teraz nie będą odgrywały roli" – powiedział PAP dr Michał Kotnarowski, socjolog z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.

Czynników, które wpływają na decyzję o pójściu na wybory, jest dużo. Nie bez znaczenia jest struktura demograficzna i migracje.

"Podejrzewam, że w dużych miastach to kobiety chętniej pójdą zagłosować, bo to one chętniej migrują z mniejszych miejscowości i ich poczucie sprawstwa może być większe. Natomiast w mniejszych miejscowościach więcej głosów oddadzą mężczyźni, bo jest ich tam po prostu więcej. Ich wybory będą też bardziej konserwatywne w stosunku do wyborów kobiet" – prognozuje socjolog.

Naukowiec zauważa też, że partie polityczne nauczyły się budować silne struktury w regionach, co sprawia, że działalność polityczna jest bardziej widoczna. Politycy też bardziej się starają, bo mają więcej bezpośredniego kontaktu z głosującymi.

Michał Kotnarowski, wraz z Wojciechem Gagatkiem, politologiem z Uniwersytetu Warszawskiego, badał "wierność" i "zdradę" partii raz wybranej przez głosujących, w zależności od rodzaju wyborów, w których brali udział. Badania odbyły się w 2014-2018 r. i będą powtarzane przy najbliższych wyborach samorządowych.

"Badaliśmy zachowania wyborcze w wyborach do sejmików wojewódzkich, bo to jest coś pomiędzy strefą bardzo lokalną a strefą centralnej polityki. Testowaliśmy, czy wyborcy uczestniczący w wyborach do sejmików kierują się takimi samymi zasadami jak w wyborach parlamentarnych. Czy są wierni jednej partii, czy jednak istnieją jakieś mechanizmy oddolne, czyli że w wyborach do sejmików wojewódzkich liczą się inne kryteria i jesteśmy w stanie 'zdradzić' partię, na którą głosowaliśmy w wyborach centralnych. Bo np. lokalnych kandydatów znamy z sąsiedztwa" – tłumaczy Kotnarowski.

Wyniki okazały się niejednoznaczne. Obie postawy były zauważalne.

"Część wyborców kieruje się polityką centralną, głosując na poziomie wojewódzkim, a dla części wyborców zdecydowanie ważniejsza jest 'lokalność' więc szyld partyjny traci na znaczeniu, jeśli się zna kandydata osobiście lub wie o nim po prostu więcej" – wyjaśnił socjolog.

Zaznaczył jednak, że różnie to wygląda na mapie kraju. Jego zdaniem wynika to z tego, że w niektórych miejscach politycy lokalni są bardziej widoczni. Sporo też zależy od zaangażowania polityka, który uważnie śledzi, czego brakuje mieszkańcom, i stara się spełnić ich oczekiwania.

Z kolei wraz z grupą badaczy pod kierunkiem prof. Mikołaja Cześnika z Uniwersytetu SWPS Kotnarowski badał myślenie o demokracji - jakie kryteria są dla ludzi ważne w odniesieniu do polityki centralnej, a jakie w odniesieniu do polityki lokalnej.

"I tu pojawił się ciekawy wniosek. Okazuje się, że ludzie, mówiąc o polityce centralnej - czyli 'z poziomu Warszawy' - używali bardzo uproszczonego sposobu myślenia. Nie zauważali mechanizmów, niuansów i kontekstów związanych z decyzjami podejmowanymi przez polityków. Mówili ogólnie 'rządzący', ale nie potrafili powiedzieć, kim są 'rządzący', albo kim są 'Niemcy' lub UE, którzy 'nam coś narzucają'" – relacjonował Kotnarowski.

"Te same osoby, gdy je pytaliśmy o politykę na poziomie lokalnym, ujawniały bardzo złożony obraz polityki i świata. Wiedziały, że lokalni politycy są jednak uwikłani w różne sieci zależności. Że to nie jest takie proste, że są 'rządzący' oraz 'opozycja', bo rządzący dzielą się przecież na wójta i na radę. W jednej miejscowości są ci, co 'trzymają z wójtem', ale czasami są też przeciwko niemu" – tłumaczył socjolog.

"To było niesamowite, że ci sami badani, mówiąc o polityce jednego poziomu, postrzegają ją w sposób bardzo uproszczony, a mówiąc o polityce lokalnej, używają wyrafinowanego obrazu świata. Czyli nie jest tak, że myślenie kogoś, kto nie zagłębia się w mechanizmy polityki centralnej, jest z definicji ograniczone. Ale zauważalne jest to, że dotyczy to sfery lokalnej, która ma większe przełożenie na codzienne życie" – wyjaśnił Kotnarowski.

Zaznaczył, że nie chodzi o błąd w sferze komunikacji u polityków szczebla centralnego.

"Tu chodzi raczej o brak poczucia sprawstwa. Ludzie myślą, że na poziomie centralnym dużo mniej od nich zależy. Chyba, że pojawi się jakiś konkretny temat, który bardzo ich dotknie, np. aborcja. Mobilizację nakręca wtedy wściekłość, bo to, co jest normą w innych krajach, w Polsce jest zakazane. Czyli część tej wściekłości jest godnościowa i przez to jest też bardzo mobilizująca" – mówił socjolog.

Czy należy oczekiwać, że w wyborach samorządowych frekwencja będzie podobna do odnotowanej podczas wyborów parlamentarnych? Kotnarowski twierdzi, że nie będzie aż tak duża, choć "partia rządząca ciągle jest w okresie miodowego miesiąca i te wybory nie powinny pokazać spadku poparcia dla niej". Nie wiadomo jednak, jak się zachowa grupa, która była bardzo zmobilizowana w wyborach jesienią 2023 r. i czuła sens stania w długich kolejkach do późnych godzin nocnych.

Zdaniem naukowca prognozowanie wyników wyborów samorządowych jest bardzo trudne, bo z definicji jest to wynik bardzo rozdrobniony.

"To są pojedynki i w województwach, i w miastach, i w gminach. Możemy się spodziewać, że każda partia będzie mówiła, że odniosła zwycięstwo: 'my wygraliśmy tu, a oni przegrali tam' – takie będą głosy. Coś na wzór tego, jak PiS długo utrzymywało, że wygrało wybory parlamentarne, bo miało najlepszy wynik wyborczy. A to, że stracili realnie władzę, to była inna sprawa. Liczyła się narracja" – powiedział Kotnarowski.

Według niego w nadchodzących wyborach samorządowych wyborcy PiS się nie zmobilizują.

"Podejrzewam, że wyborcy PiS będą zdemobilizowani, bo ich partia jest w opozycji i jest takie przekonanie, że oni w tych wyborach niewiele ugrają, więc po co głosować na przegranych. Tym razem to ta grupa może doświadczyć spadku poczucia sprawstwa. Obserwujemy też, że kandydaci PiS rakiem wycofują szyld partyjny. Wielu kandydatów unika używania logotypu i podkreśla, że chcą być apolityczni. Obawiają się najwidoczniej, że polityka centralna może zaszkodzić ich wynikowi wyborczemu" – komentował Kotnarowski.

Nauka w Polsce, Urszula Kaczorowska

uka/ zan/ wus/