Dotychczasowy szef Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) podał się do dymisji 19 grudnia. Wciąż nie przedstawiono nazwiska jego następcy lub następczyni. Tymczasem dla ministerstwa pod nowym kierownictwem zapowiada się pracowity rok. Na kolejne kroki legislacyjne czeka kilka projektów ustaw i ministerialnych rozporządzeń.

Jednym z najważniejszych wyzwań w 2025 r. będzie reforma Polskiej Akademii Nauk. W lipcu 2024 r. ministerialny projekt nowelizacji ustawy o PAN opublikowano na stronach Rządowego Centrum Legislacji. Konsultacje publiczne dokumentu, który wzbudził ogromne kontrowersje – zwłaszcza wśród przedstawicieli PAN – trwały do połowy września. Treści zgłoszonych uwag wciąż nie podano do publicznej wiadomości.

Przewidywał on przeniesienie nadzoru nad PAN z premiera na ministra nauki. Projekt ustawy przewidywał także m.in. zmiany w zakresie struktury organizacyjnej PAN i zmiany organizacji wydziałów. Projekt dopuszczał likwidację instytutu decyzją ministra w określonych warunkach. Zaplanowano zniesienie podziału członków krajowych PAN na korespondentów i rzeczywistych; przewidziano podniesienie progu wiekowego do otrzymania statusu członka akademii-seniora i ograniczenie czynnej ich funkcji.

Od momentu upublicznienia ministerialny projekt reformy PAN budził niezadowolenie akademików. Władze akademii alarmowały, że nie znają treści projektu, a chciałyby brać udział w pracach nad nim "przy otwartej kurtynie". Ostra polemika między przedstawicielami PAN i resortu nauki trwała m.in. na łamach mediów.

5 września 2024 r. Zgromadzenie Ogólne PAN przyjęło stanowisko, w którym podkreślono, że projekt "budzi bardzo poważne zastrzeżenia zarówno co do merytoryki, jak i przyspieszonego trybu procedowania”. Minister Wieczorek był wówczas gościem Zgromadzenia Ogólnego i wysłuchał wielu nieprzychylnych opinii na temat projektu.

W październiku doszło zaś do spotkania prezesa PAN prof. Marka Konarzewskiego z premierem Donaldem Tuskiem. Rozmowy dotyczyły m.in. stanowiska PAN wobec projektu zmian ustawy o Akademii.

Prace nad projektem wciąż trwają, a z informacji zamieszczonych na stronie KPRM wynika, że rząd planuje przyjąć projekt noweli w pierwszym kwartale 2025 r.

Kolejny duży projekt resortu, który może wejść w życie w 2025 r., to nowela ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. W listopadzie 2024 r. minister Wieczorek informował, że dokument jest w końcowej fazie uzgodnień rządowych, a jego wstępne wersje przedstawił rektorom uczelni publicznych podczas zgromadzenia plenarnego KRASP. Jak wynika z wypowiedzi przedstawicieli MNiSW, zapisy noweli mają m.in. dać ministrowi nauki prawo do występowania o likwidację niepublicznej szkoły wyższej, w której wykryte są nieprawidłowości, a studenci są oszukiwani. To pokłosie m.in. afery Collegium Humanum. W projekcie ma też zostać podwyższona kwota stypendium socjalnego dla studentów. Mają się tam również znaleźć zapisy zachęcające uczelnie do konsolidacji, poprzez przyznanie dodatkowych środków finansowych i zwiększenie subwencji dla połączonych podmiotów.

Wcześniej jednak w parlamencie będzie procedowany projekt innej noweli ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce. To część projektu noweli kilku ustaw, przygotowanego przez MSZ, który pozwoli wyeliminować nieprawidłowości w systemie wizowym RP. Rząd przyjął te projekty 18 grudnia.

Wśród najważniejszych rozwiązań projektu wymieniono reformę systemu wydawania wizy krajowej dla studentów oraz systemu wydawania zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach. Zmiany obejmą także system korzystania z mobilności studenta. Zgodnie z projektem każdy cudzoziemiec – obywatel państwa trzeciego, który chce rozpocząć studia w Polsce - będzie musiał podczas rekrutacji przedstawić dokument poświadczający znajomość języka, w którym odbywa się kształcenie, co najmniej na poziomie B2.

Rektor uczelni lub kierownik jednostki prowadzącej studia będzie musiał niezwłocznie zawiadomić pisemnie konsula, który wydał cudzoziemcowi wizę krajową w celu odbycia studiów, o niepodjęciu studiów przez tego cudzoziemca.

Ma też zostać wprowadzony limit cudzoziemców kształcących się na studiach na danej uczelni. Przewidziano, że "liczba cudzoziemców kształcących się na studiach w danym roku akademickim w danej uczelni nie może być większa niż 50 proc. ogólnej liczby studentów tej uczelni. Uczelnia, w której liczba cudzoziemców jest większa niż 50 proc. ogólnej liczby studentów w tej uczelni, nie prowadzi przyjęć cudzoziemców na studia do czasu, gdy liczba ta zmaleje do 50 proc. ogólnej liczby studentów".

Na dalsze prace czekają opublikowane na stronach RCL projekty nowel ustaw o NCN i NCBR.

Projekt ustawy o NCN zakłada m.in. uelastycznienie kształtowania wysokości wynagrodzeń w tej instytucji, by były one atrakcyjne zwłaszcza dla osób z wysokimi kwalifikacjami.

Z kolei projekt ustawy o NCBR przewiduje m.in., że dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju będzie mógł zostać odwołany przed upływem kadencji przez ministra nauki, oraz że zmieni się sposób wyłaniania członków Rady NCBR. Mają się też zmienić zasady uzyskiwania zgody na rozporządzenie majątkiem NCBR o wartości przekraczającej 200 tys. zł.

Być może w 2025 r. będzie procedowany projekt ustawy likwidującej Akademię Kopernikańską i Szkołę Główną Mikołaja Kopernika. Pomysł ich likwidacji duża część środowiska naukowego przyjęła pozytywnie. Jednak prezydent Andrzej Duda, który był autorem inicjatywy ustawodawczej powołującej obie AK i SGMK, zadeklarował wsparcie dla obydwu instytucji, co wskazuje, że może w przyszłości zawetować tę ustawę.

Dłużej niż planował resort mogą potrwać prace nad nowym wykazem czasopism punktowanych i monografii. Projekt rozporządzenia ministra w sprawie zestawienia, które służy m.in. ocenie działalności naukowej, w wielu punktach nie spodobał się środowisku akademickiemu. Przedstawiciele Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich oraz Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego podnosili, że w dokumencie zbyt mało miejsca poświęcono monografiom oraz że w tej formie rozporządzenie nie jest dość transparentne, jeśli chodzi o przyznawanie punktów dodatkowych. Apelowali o skierowanie projektu rozporządzenia do „dopracowania”.

Ministerstwo ma też plany w ramach polskiej prezydencji w UE. Z zapowiedzi resortu wynika, że jednym z priorytetów Polski podczas przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej będzie rozwój badań nad sztuczną inteligencją i jej zastosowania w nauce. W czerwcu z inicjatywy MNiSW zostaną też zorganizowane Europejskie Targi Nauki. Impreza przygotowana we współpracy z Uniwersytetem im. A. Mickiewicza w Poznaniu odbędzie na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich.(PAP)

Nauka w Polsce

abu/ agt/ lm/