Hoacyn jest ptakiem tropikalnym wielkości bażanta, który zamieszkuje bagna w dorzeczu Orinoko i Amazonki. Ma smukłą sylwetkę i długą szyję, a na głowie charakterystycznego „irokeza” z piór. To jedyny przedstawiciel nie tylko rodziny, ale i rzędu hoacynów.

Hoacyn ma bardzo nietypowy dla ptaków sposób odżywiania – pod tym względem przypomina raczej krowę. Zresztą nawet pachnie podobnie do niej. Żyjąc na drzewach odżywia się głównie liśćmi, z niewielkim dodatkiem owoców i kwiatów. Pokarm roślinny jest rozkładany w wolu dzięki fermentacji bakteryjnej - jak u przeżuwaczy. Rodzice karmią pisklęta treścią pokarmową.

Powiększone wole pozwala hoacynom wykorzystać łatwo dostępny pokarm roślinny, ale nie pozostawia wiele miejsca dla poruszających skrzydłami mięśni piersiowych, które są zredukowane i przesunięte ku tyłowi. Dlatego ptaki te nie są w stanie przelecieć więcej niż kilkaset metrów – akurat z drzewa na drzewo.

W porze deszczowej hoacyny budują gniazda na zwisających nad wodą gałęziach w niewielkich koloniach i grupach rodzinnych. Nieopierzone pisklęta w razie zagrożenia zeskakują z drzewa do wody i pływają, po czym wracają do gniazda, pomagając sobie kolejną osobliwością – pazurami na skrzydłach. Takie pazury, przypominające pazury żyjącego 150 milionów lat temu praptaka Archaeopteryxa występują u niektórych gatunków w postaci szczątkowej, ale istotną rolę pełnią tylko u młodych hoacynów (z wiekiem zanikają).

Choć niektórzy specjaliści doszukiwali się podobieństwa do kukułek bądź żurawi, nawet badania całego genomu nie pozwoliły ustalić pokrewieństwa z innymi żyjącymi ptakami. Prawdopodobnie hoacyny oddzieliły się ewolucyjnie jeszcze w czasach wielkiego wymierania dinozaurów.

Nowe światło na pochodzenie oryginalnych ptaków rzucił Gerald Mayr z instytutu badawczego Senckenberg we Frankfurcie. W roku 2011 badał szczątki namibijskiego ptaka Namibiavis sprzed 17 milionów lat i uznał, że to hoacyn. Zidentyfikował także najstarszego hoacyna w Ameryce Południowej - Hoazinavis lacustris, który żył w Brazylii 22 do 24 milionów lat temu.

Teraz Mayr znalazł jeszcze starszego hoacyna, zamieszkującego 34 miliony lat temu obszar obecnej Francji. Protoazin parisiensis jest bliżej spokrewniony z obecnym Opisthocomus hoazin niż Namibiavis. Wydaje się, że hoacyny wyewoluowały na obszarze obecnej Europy, po czym część wyemigrowała do Ameryki, a te, które zamieszkiwały Europę i Afrykę wymarły. Są zatem reliktem szeroko rozpowszechnionej grupy, a nie produktem lokalnej ewolucji. Być może w Afryce i Europie padły ofiarą drapieżnych ssaków.

Także inne ptaki miały w przeszłości globalny zasięg, jednak teraz żyją tylko w Ameryce Południowej – na przykład kolibry, kariamy czy spokrewnione z lelkami nocoloty.

Jeśli obecny mieszkaniec Amazonii wywodzi się z Francji, to w jaki sposób tak słabi lotnicy przebyli Atlantyk? Podobieństwo europejskiego przodka i współczesnego mieszkańca Ameryki Południowej sugeruje drogę północną, jednak dotąd nie znaleziono szczątków tych ptaków w Ameryce Północnej. Ptak Foro panarium sprzed 52 milionów lat znaleziony w Wyoming, zdaniem Mayra, ma zbyt mało cech wspólnych z latającym przeżuwaczem.

Mayr przypuszcza, że nielotne ptaki mogły przebyć Atlantyk na ”tratwie” z roślinności o średnicy kilkudziesięciu metrów. Uważa się, że w ten sam sposób podróżowały gryzonie i małpy naczelne.(PAP)

pmw/ krf/