W środę społeczność akademicka Krakowa uczciła pamięć o ofiarach akcji, której celem było zniszczenie polskich elit. 6 listopada 1939 r. Niemcy podstępnie zwabili krakowskich uczonych do Collegium Novum UJ, po czym aresztowali ich i wywieźli do obozów koncentracyjnych.

„Nie ma żadnego usprawiedliwienia dla barbarzyństwa, którego wówczas doświadczyli znakomici krakowscy uczeni”– napisał prezydent RP Andrzej Duda w liście odczytanym przez wojewodę małopolskiego Piotra Ćwika podczas uroczystości w Collegium Novum UJ.

Według prezydenta los uczonych był jednak „nieświadomym hołdem jaki oprawcy oddali swoim ofiarom”. „Od uwięzionych profesorów nie zażądano bowiem współpracy z okupantem. Nie oczekiwano od nich uczestnictwa w budowaniu niemieckiej potęgi w sferze nauki i kultury. W momencie przesłuchania usłyszeli nawet absurdalny zarzut, że są +wrogo nastawieni do nauki niemieckiej+. Słowem, władze okupacyjne wyszły z założenia, że żadna perswazja nie skłoniłaby aresztowanych do odrzucenia patriotycznego etosu polskiego uczonego oraz do sprzeniewierzenia się wspaniałym tradycjom Uniwersytetu Jagiellońskiego – najstarszej polskiej uczelni, intelektualnej podpory Królestwa Polskiego i jego władców – filaru +Rzeczpospolitej akademickiej+ oraz wiodącego ośrodka twórczej, swobodnej myśli” - napisał prezydent.

Ocenił też, że „akcja niemieckich nazistów obnażyła przed światem ówczesny moralny upadek wspólnoty narodowej i obywatelskiej, która mieniła się spadkobierczynią wielkiej spuścizny Leibniza, Goethego, Schillera, Bacha”. Z drugiej zaś strony, zdaniem prezydenta, polskim uczonym przysporzono dobrej sławy, ponieważ z godnością znosili swój los, i – wyraził przekonanie prezydent – wciąż inspirują kolejne pokolenia ludzi nauki w Polsce.

W programie środowej uroczystości w Collegium Novum znalazły się m.in. wykład historyka prof. Andrzeja Chwalby nt. Sonderaktion Krakau, apel pamięci, promocja książki prof. Ireny Paczyńskiej "Aktion gegen Universitäts-Professoren (Kraków, 6 listopada 1939 roku) i okupacyjne losy aresztowanych", złożenie wieńców przy Dębie Wolności przy Collegium Novum.

Przed uroczystością w Collegium Novum przedstawiciele krakowskich uczelni złożyli kwiaty na grobach zmarłych profesorów – na cmentarzach Rakowickim i Salwatorskim, a także przy tablicy pamiątkowej w koszarach 16. Batalionu Powietrznodesantowego im. gen. bryg. Mariana Zdrzałki.

W środę wieczorem prof. Chwalba ponownie wygłosi wykład o akcji sprzed 80 lat. Miejscem prelekcji będzie Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK. W kolegiacie św. Anny odbędzie się zaś okolicznościowy koncert chóru Camerata Jagellonica.

Z okazji okrągłej rocznicy wydarzenia tegoroczne obchody mają poszerzoną formułę i towarzyszą im dwie ekspozycje w Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie. Na pierwszej wystawie w MOCAK-u pokazane zostaną prace ośmiu artystów – byłych więźniów obozów koncentracyjnych Oranienburg i Sachsenhausen. Ekspozycja ta, zgodnie z zapowiedziami, nie tylko przybliży dzieła z obozów koncentracyjnych jako historyczny materiał źródłowy, ale przede wszystkim da wgląd w proces twórczy kształtowany przez przeżycia artystów. Druga wystawa składa się z siedmiu części - Sygnały wojny, Sonderaktion Krakau, Antysemityzm, Życie w gettach, Powstanie warszawskie, Zagłada, Artysta jako świadek dramatu - i tworzą ją prace 39 artystów.

Wystawy nawiązujące do Sonderaktion Krakau będzie można oglądać także w Ogrodzie Profesorskim przy Collegium Maius UJ i w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. W sali 56 w Collegium Novum są prezentowane portrety 15 pracowników krakowskich uczelni aresztowanych podczas Sonderaktion Krakau, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych.

6 listopada to Dzień Pamięci na UJ. Co roku społeczność uczelni wspomina Sonderaktion Krakau - podstępną akcję gestapo, w wyniku której 183 krakowskich profesorów i nauczycieli akademickich, w tym 155 pracowników UJ, zostało aresztowanych, a następnie wywiezionych do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Wskutek międzynarodowego poruszenia Niemcy zwolnili część więźniów z obozu w Sachsenhausen - jak zwracają uwagę historycy, był to jedyny taki przypadek w dziejach niemieckich obozów koncentracyjnych.

8 lutego 1940 r. obóz opuściło 102 więźniów, którzy ukończyli 40. rok życia. Przed zwolnieniem musieli się pisemnie zrzec wykonywania w przyszłości swoich zawodów. Pozostałych profesorów naziści przewieźli do innych obozów, m.in. do Dachau (4 marca 1940) i później częściowo zwalniali.

PAP - Nauka w Polsce, Beata Kołodziej

bko/ agz/